جایگاه عقل و اخلاق، در ذبح حضرت اسماعیل

12:46 - 1402/01/20

حضرت ابراهیم علیه‌السلام، به فرمان الهی، اقدام به ذبح حضرت اسماعیل کرد و به دلیل علم و آگاهی کامل به امر خدا، آن را پذیرفت و این کار هرگز با عقل سلیم و اخلاق واقعی منافات ندارد.

حضرت ابراهیم علیه‌السلام منادی توحید و یگانه‌پرستی، امتحان‌های سنگینی را پشت سر گذاشت، یکی از آنها ذبح حضرت اسماعیل علیه‌السلام بود، که در این امتحان نیز سربلند بیرون آمد.

روزی حضرت ابراهیم علیه‌السلام، به فرزندش اسماعیل فرمود: «يا بُنَيَّ إِنِّي أَرى‏ فِي الْمَنامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ فَانْظُرْ ما ذا تَرى»؛[1]«پسرم! من در خواب دیدم که تو را ذبح می‌کنم، نظر تو چیست»، حضرت اسماعیل که در آن زمان، به سن رشد رسیده بود، در مقابل پدر خاشعانه عرض کرد: «يا أَبَتِ افْعَلْ ما تُؤْمَرُ سَتَجِدُني‏ إِنْ شاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرين»؛[2] «پدرم! هر چه دستور داری اجرا کن، به خواست خدا مرا از صابران خواهی یافت» و با این سخن حکیمانه، آمادگی خود را بدون چون و چرا اعلام کرد .

سن حضرت اسماعیل هنگام ذبح
مطابق مضامین برخی آیات[3] و روایات، حضرت اسماعیل در آن هنگام، به سنی رسیده بوده است که در تأمین نیازهای زندگی به پدرش کمک می‌کرد، که همان دوران نوجوانی بوده؛ دورانی که قدرت تصمیم‌گیری و انتخاب داشته است.[4] برخی از مفسران سن او را در این هنگام، سیزده سال دانسته‌اند.[5]

به هر حال، بلوغ فکری حضرت اسماعیل، به اندازه بوده که سخن پدر را به عنوان فرستاده خدا، امر پروردگار می‌داند، بر همین اساس عرض کرد: «افْعَلْ ما تُؤْمَرُ؛ آنچه امر شدی را انجام بده» بنابراین حضرت اسماعیل یک کودک کم سن و بی خبر از همه جا نبوده است.

جایگاه عقل، در امتحان الهی
گاهی عقل، به انسان می‌گوید که فلان دارو را مصرف نکن و یا لزومی به فلان دستور نیست، ولی چون علم و دانشش محدود است و از سویی دستور پزشک متخصص آگاه و متعهد را می‌بیند، تسلیم شده و می‌پذیرد، زیرا می‌داند، پزشک چندین سال زحمت کشیده تا به این درجه رسیده است.

حضرت ابراهیم علیه‌السلام نیز در مقابل امر خدا و امتحانات الهی، تسلیم بود، زیرا بی‌تردید به علم بی‌پایان خدا، یقین داشت، زیرا خدا از چیزهایی باخبر است که ما نمی‌دانیم.[6]

امیرالمومنین علیه السلام فرمود: «كُلُّ شَيْ‏ءٍ يَحْتَاجُ‏ إِلَى‏ الْعَقْلِ‏ وَ الْعَقْلُ يَحْتَاجُ إِلَى الْأَدَبِ»؛[7] «هر چیزی نیازمند عقل است و عقل نیز نیازمند ادب». بی‌شک، تسلیم در مقابل اوامر الهی، از بالاترین مصادیق ادب عقل است.   

جایگاه اخلاق در آزمایش الهی
امیرالمومنین علیه‌السلام فرمود: «التُّقَى‏ رَئِيسُ‏ الْأَخْلَاق‏»؛[8] «تقوی و پرهیزگاری، رئیس اخلاق و صفات پسندیده است».

امام صادق علیه‌السلام، درباره تفسیر تقوی فرمود: «اَنْ لايَفْقدَك اللّهُ حيثُ اَمَرَكَ و لا يَراك حيثُ نَهاك»؛[9] «جاهايى را كه خداوند تو را امر كرده، محل فقدان تو نباشد(حتما آنجا باش) و جاهايى را كه نهى كرده محلّ وجود تو نباشد(حتما آنجا نباش)»؛ یعنی خدا به هر چه امر کرده، عمل کند و از هرچیزی نهی کرده، از آن دوری کند، به عبارت ساده‌تر، در همه اوامر و نواهی خدا، گوش به فرمان او باشد.

همچنین پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: «تَمامُ التَّقوى اَنْ‌ تَتَعلّم ما جَهِلتَ و تعمَلَ بما عَلِمتَ»؛[10] «تمام و كمال تقوى اين است كه هر چه را نمى‌دانى ياد بگيرى و به آنچه می‌دانی عمل کنی». و بی‌شک، ذبح حضرت اسماعیل، امر خدا بود و حضرت ابراهیم علیه‌السلام با علم و آگاهی کامل، به دنبال امتثال امر الهی بود.

بنابراین امتثال امر خدا، واجب است هر چند مخالف عقل ناقص بشری و اخلاقیات ظاهری باشد و از آنجا که علم انسان محدود است، به دلیل اعتماد بر علم و حکمت الهی، اجرای دستور خدا، هرگز با عقل سلیم و اخلاق واقعی، مخالف نخواهد بود، پس عمل حضرت ابراهیم علیه‌السلام نیز، با عقل سلیم و اخلاقیات حسنه و واقعی، منافات نداشته است.

پی نوشت:
[1]. صافات: 102.
[2]. همان.
[3]. صافات: 101.
[4]. صالحی منش، محمد، سلوک جاودان(پژوهشی درباره زندگانی حضرت ابراهیم)، بوستان کتاب، 1386ش، چاپ دوم. ص266و267.
[5]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ناصرخسرو، 1373ش، چاپ سوم، ج8، ص706. ‏ ‏
[6]. بقره: 216.
[7]. لیثی، علی بن محمد، عیون الحکم و المواعظ، دارالحدیث، 1376ش، چاپ اول، ص377.
[8]. شریف الرضی، محمدبن حسین، نهج البلاغه، صبحی، هجرت، 1414ق، چاپ اول، ص548.
[9]. ابن فهدحلی، احمدبن محمد، عدة الداعی، دارالکتب الاسلامیه، 1407ق، چاپ اول، ص303.  
[10]. ورام، مسعودبن عیسی، مجموعه ورام، مکتبة فقیه، 1410ق، چاپ اول، ج2، ص120.

Plain text

  • تگ‌های HTML مجاز:
  • آدرس صفحات وب و آدرس‌های پست الکترونیکی بصورت خودکار به پیوند تبدیل می‌شوند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
6 + 0 =
*****