از خصوصیات و ویژگیهای برجسته امام حسن علیهالسلام قوت بیان و کلمات پرشور ایشان است. کریم اهل بیت علیهمالسلام در مناظرات همواره پیروز بود و در مقام موعظه، واژگان ماندگار و دلنشین انتخاب میکرد.
در نیمه ماه مبارک رمضان سال دوم یا سوم هجری، سبط اکبر و امام برگزیده، در خانه وحی، دیده به جهان گشود.[1] امام حسن مجتبی علیهالسلام فرزندی بسیار مبارک بود و نامگذاری او توسط خداوند و الهام جبرئیل امین انجام گرفت.[2] در فضایل و کرامات این مولود عظیم بسیار میتوان گفت و شنید. او سرور جوانان اهل بهشت،[3] امام و پیشوای سیدالشهدا علیهالسلام، امین وحی الهی و وصی امیرالمؤمنین علی علیهالسلام است.
ازجمله کمالات و فضایل درخشان کریم اهلبیت علیهمالسلام میتوان به قدرت کلام و بیان زیبای ایشان اشاره کرد. به دلیل فضای اختناق و تاریک سیاسی آن دوران کلمات اندکی از ایشان به ما رسیده است، اما همین کلمات اندک، گاه در بین شیعیان بسیار رایج و متداول است. مواعظ نقلشده از امام حسن مجتبی علیهالسلام روح و روان مخاطبان را به آتش میکشد و احساسات را برمیانگیزد و مناظرات ایشان با دشمنان، موجب خرد شدن آنها و سکوت و بهت امویان میگردد. نیکوست به مناسبت ولادت باسعادت ایشان، به دو عبارت بسیار مشهور از ایشان نگاهی دوباره بیندازیم.
آخرین موعظهها
بنا بر روایت، جنادة بن ابی امیة در روزهای پایانی عمر شریف امام حسن علیهالسلام، خدمت ایشان میآید و از امام علیهالسلام تقاضای موعظه میکند. کلمات امام مجتبی علیهالسلام در مقام نصیحت و اندرز در آن لحظات سخت بیماری، بسیار آهنگین، تأثیرگذار و زیباست. بخشهایی از این روایت را ذکر میکنیم.
«اسْتَعَدَّ لِسَفَرِکَ وَ حَصِّلْ زَادَکَ قَبْلَ حُلُولِ أَجَلِکَ وَ اعْلَمْ أَنَّهُ تَطْلُبُ الدُّنْيَا وَ الْمَوْتُ يَطْلُبُکَ وَ لَا تَحْمِلْ هَمَّ يَوْمِکَ الَّذِی لَمْ يَأْتِ عَلَى يَوْمِکَ الَّذِی أَنْتَ فِيهِ وَ اعْلَمْ أَنَّکَ لَا تَكْسِبُ مِنَ الْمَالِ شَيْئاً فَوْقَ قُوتِکَ إِلَّا كُنْتَ فِيهِ خَازِناً لِغَيْرِكَ وَ اعْلَمْ أَنَّ فِی حَلَالِهَا حِسَاباً وَ حَرَامِهَا عِقَاباً وَ فِي الشُّبُهَاتِ عِتَاباً، فَأَنْزِلِ الدُّنْيَا بِمَنْزِلَةِ الْمَيْتَةِ خُذْ مِنْهَا مَا يَكْفِيكَ فَإِنْ كَانَ ذَلِكَ حَلَالًا كُنْتَ قَدْ زَهِدْتَ فِيهَا وَ إِنْ كَانَ حَرَاماً لَمْ تَكُنْ قَدْ أَخَذْتَ مِنَ الْمَيْتَةِ وَ إِنْ كَانَ الْعِتَابَ فَإِنَّ الْعِقَابَ يَسِيرٌ وَ اعْمَلْ لِدُنْيَاکَ كَأَنَّکَ تَعِيشُ أَبَداً وَ اعْمَلْ لِآخِرَتِکَ كَأَنَّکَ تَمُوتُ غَداً وَ إِذَا أَرَدْتَ عِزّاً بِلَا عَشِيرَةٍ وَ هَيْبَةً بِلَا سُلْطَانٍ فَاخْرُجْ مِنْ ذُلِّ مَعْصِيَةِ اللَّهِ إِلَى عِزِّ طَاعَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»؛[4]
«مهیای سفر خود بشو و توشه خویش را قبل از نازل شدن مرگ فراهم کن و بدان که تو به دنبال دنیایی، اما مرگ به دنبال توست. غم روزی که نیامده را بر مشکلات آن روزی که در آن هستی اضافه نکن و بدان هر چه بیش از رزق و مصرف خود به دست آوری، تنها نگهبان مال دیگران خواهی بود. بدان در مال حلال، حساب کشی است و در حرامش مجازات میگردی و در مال شبههناک بازخواست میشوی. دنیا را بهمنزله یک لاشه مردار فرض کن و از مال دنیا آن مقدار که تو را کفایت کند استفاده کن، زیرا اگر این مقدار کم و کفایت از حلال دنیا باشد تو نسبت به آن زاهدانه و کم رغبت برخورد کردهای و اگر از حرام باشد، فقط بهقدر ضرورت از لاشه مرداری برداشتهای و اگر بازخواست شوی، کار تو آسان خواهد بود. برای دنیا بهگونهای تلاش کن، گویا تا ابد زندهای و برای آخرت بهگونهای عمل کن که گویا فردا خواهی مُرد. اگر میخواهی عزت بدون تکیهبر اقوام و هیبت بدون داشتن سلطنت را تجربه کنی، از ذلت گناه بیرون برو و به عزت بندگی خداوند عزَّ و جلَّ داخل شو».
هیچ روزی، روز تو نیست
ازجمله کلمات ماندگار و تاریخی که از آن حضرت نقلشده، عبارت مشهور «لَا یَوْمَ کَیَوْمِکَ یَا أَبَاعَبْدِاللهِ»؛[5] «هیچ روزی مانند روز تو نیست ای اباعبدالله» است. فضای غربت شهادت امام حسن مجتبی علیهالسلام، ملاقات برادر کوچکتر و اشک حسین علیهالسلام برای مظلومیت سید کریمان مقدماتی را فراهم کرد تا ایشان به امام حسین علیهالسلام این حقیقت تاریخی و مهم را بگوید که عظمت عاشورا و مظلومیت سیدالشهدا علیهالسلام مسئلهای استثنایی است و با بقیه مصائب مقایسه نمیشود.
امام حسن مجتبی علیهالسلام بسیار ادیبانه، محکم و تأثیرگذار سخن میگفت. اندک عبارات موجود و نقلشده از ایشان گویا و اثباتکننده این ادعا است.
پینوشت:
[1]. كلينى، محمد بن يعقوب، الکافی، چاپ چهارم، دارالكتب الإسلامية، 1403ق، ج1، ص461.
[2]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، الامالی، چاپ اول، دارالثقافة، 1414ق، ج1، ص367.
[3]. شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، چاپ اول، دراسات الاسلامیة، 1417ق، ج1، ص187.
[4]. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، چاپ دوم، داراحیاء التراث العربی، 1403ق، ج44، ص139.
[5]. شیخ صدوق، محمد بن علی، الامالی، چاپ اول، دراسات الاسلامیة، 1417ق، ج1، ص177.