قرآن کتابی دارای مراتب مختلف بوده که هرچند مردمان می‌توانند به قدر اندیشه خود، از آن پند و موعظه گیرند، اما فهم بیشتر آن متوقف بر تسلط بر مبانی دینی و مراجعه به سخنان معصومان است .
شبهه: قرآن کریم خود را روشنگر[1] و آسان[2] معرفی می‌کند. اگر این‌گونه است اساساً انسان چه نیازی به تفسیر قرآن دارد؟
پاسخ:
الف) آیات بیان‌شده در متن شبهه دلالتی بر نتیجه مذکور ندارد. قرآن کریم خود را تبیان و روشنگر می‌داند، اما طبیعتاً این روشنگری پس از فهم صحیح آن است؛ یعنی اگر کسی قرآن را به‌درستی بفهمد بسیاری از مسائل مربوط به هدایت و غیر آن، برایش روشن و آشکار می‌شود. ازاین‌روست که بنابر قرآن کریم، جاهلان با فهم غلط و تمسک به آیات متشابه قرآن زمینه گمراهی خود را فراهم می‌کنند .
اما آیاتی که می‌گوید ما قرآن را آسان کردیم، نیز دلالتی بر بی‌نیازی از تفسیر ندارد. این آیات می‌تواند بیانگر این باشد که خداوند متعال حقایق بلند در مورد جهان و هستی را به‌صورت عباراتی بیان کرده که هر کس به‌اندازه خود می‌تواند از آن بهره‌ای ببرد.[3] مانند فیلسوفی که مسائل پیچیده فلسفه را به‌صورت عرفی بیان می‌کند تا حتی مخاطب عام نیز بی‌بهره باقی نماند. اما این مطلب مخالفتی با نیاز به تعلیم و تفسیر برای فراگیری بیشتر را ندارد.
ب) بنابر آیات قرآن کریم برخی از معارف قرآن تنها در نزد خداوند متعال و معصومان علیه‌السلام است: «وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ ۗ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ»؛[4] «در حالی که تفسیر آن‌ها[متشابهات قرآن] را، جز خدا و راسخان در علم، نمی‌دانند». امام صادق علیه‌السلام در تفسیر این آیه شریفه می‌فرمایند: «نَحْنُ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ وَ نَحْنُ نَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ»؛[5] «ما[اهل بیت] راسخان در علم هستیم و ماییم که تفسیر آن را می‌دانیم». از این رو فهم کامل و تام مراد الهی بدون مراجعه به سخنان این بزرگواران میسر نخواهد بود.
ج) در قرآن کریم یکی از وظایف پیامبر تبیین کتاب‌های آسمانی معرفی شده است. «هُوَ الَّذي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ»؛[6] «او كسى است كه در ميان جمعيت درس نخوانده رسولى از خودشان برانگيخت كه آياتش را بر آن‌ها مىخواند و آن‌ها را تزكيه مىكند و به آنان كتاب (قرآن) و حكمت مىآموزد». اگر همه انسان‌ها می‌توانستند به‌تنهایی تمام مقصود خداوند متعال و معارف دین را از قرآن برداشت کنند، دیگر آیا نیازی به تعلیم پیامبر باقی می‌ماند؟
د) قرآن کریم کتابی است دارای ناسخ و منسوخ،[7] محکم و متشابه،[8] عام و خاص.[9] وظیفه مفسر قرآن این است که با این مفاهیم آشنا باشد و بتواند مراد کامل خداوند متعال را آشکار سازد. کسی که با ترتیب نزول آیات آشنایی ندارد چگونه می‌تواند بفهمد کدام آیه توسط دیگری نسخ شده است؟
در انتها شایسته است بیان شود که شبهه مطرح‌شده خود نشان می‌دهد که قرآن کریم نیازمند به تفسیر است و اگر انسان بخواهد بی‌اعتنا به سایر آیات قرآن و قرائن موجود به فهم قرآن بپردازد، دچار خطا و اشتباه خواهد شد.
پی‌نوشت:
[1]. نحل: 89.
[2]. قمر: 17.
[3]. طباطبايى، محمدحسين، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات، 1390ش، ج19، ص113.
[4]. آل عمران: 7.
[5]. صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، كوچه باغى، محسن بن عباسعلى، چاپ دوم، مکتبة آیة الله المرعشی، 1404ق، ص204.
[6]. جمعه: 2.
[7]. بقره: 106.
[8]. آل‌عمران: 7.
[9]. كلينى، محمد بن يعقوب، الکافی، چاپ چهارم، دارالكتب الإسلامية، 1403ق، ج1، ض213.