در خانواده‌های چندفرزندی، علاوه بر تأثیر عمده والدین بر رشد اجتماعی کودکان، خواهران و برادران نیز تأثیر قابل‌توجهی بر آنها دارند. روابط خواهران و برادران از جهاتی بی‌همتاست و تفاوت زیادی با روابط کودک با والدین و همتایان دارد.
خانواده‌هایی که دارای چند فرزند هستند، خصوصاً زمانی که فاصله سنی فرزندان به یکدیگر نزدیک است، شاهد کشمکش‌ها و رقابت‌های خواهران و برادران هستند. این روابط از همان آغاز مشکل‌ساز بوده و والدین نمی‌دانند چگونه باید دو یا چند کودک را در خانواده‌ای واحد اداره کنند. ممکن است تصور والدین در آن حین به این مسئله معطوف شود که چه اشتباهی کردم چند فرزند پشت سر هم آوردم؛ اما باید توجه والدین از سرزنش خود به تغییر رفتار و درک درست از نیازهای فرزندان منعکس شود. آنها باید با فراگیری مهارت‌های لازم و اتخاذ بهنگام آنها، این رقابت‌ها را در خانه کاهش دهند و مدیریت نمایند. در این صورت نه‌تنها فرزندان با فاصله نزدیک به هم دچار آسیب نمی‌شوند، بلکه مهارت‌هایی آموخته‌اند که توسط «فرزندِ تنها» قابل‌درک نخواهد بود.
رقابت خواهران و برادران
رقابت خواهران و برادران به معنای مبارزه خواهران و برادران برای جلب توجه، تأیید و محبت والدین و رفع نیازهای عاطفی‌شان است. رقابت بر اثر غبطه، حسد و ترسِ از اینکه یکی از خواهران یا برادران در جلب توجه فیزیکی یا هیجانی و گرفتن امتیازات بیشتر از والدین موفق‌تر باشد، به وجود می‌آید.
از دلایل رقابت فرزندان می‌توان به چند مورد اشاره کرد:
1. تفاوت رفتار والدین
گاهی تفاوت رفتار والدین نسبت به هر کدام از فرزندان، این مشکلات و رقابت‌ها را در خانواده به وجود می‌آورد؛ گرچه ممکن است والدین حسن نیت داشته باشند و هدفشان رفتار یکسان با همه فرزندان باشد. ازاین‌رو رفتار آنها به اوج‌گیری رقابت خواهران و برادران منجر می‌شود. به همین جهت امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در مذمت تفاوت رفتاری بین فرزندان می‌فرماید: «أَنَّ اَلنَّبِيَّ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ أَبْصَرَ رَجُلاً لَهُ ولدين (وَلَدَانِ) فَقَبَّلَ أَحَدَهُمَا وَ تَرَكَ اَلْآخَرَ فَقَالَ رَسُولُ اَللَّهِ فَهَلاَّ وَاسَيْتَ بَيْنَهُمَا»؛[1] «پيامبر صلی‌الله‌عليه‌وآله كسى را ديدند كه دو فرزند داشت: يكى را بوسيد و ديگرى را رها كرد. پيامبر خدا به او فرمود: چرا ميان آنان يكسان عمل نكردى؟»
2. والدین ایده‌آل
گاهی پدر و مادر، والدینی ایده‌آل هستند و خطایی از آنها سر نزده است و در شرایطی همه توجهشان برای تنها فرزندشان بوده است؛ برای مثال فرزند اول قبل از آنکه خواهر یا برادر دیگرش متولد شود، نزد والدين موقعیتی استثنایی داشته است، اما با تولد فرزند جدید، از این توجه ایده‌آلی به دلیل تأمین نیازهای اولیه نوزاد، کاسته می‌شود. در این هنگام فرزند بزرگ‌تر ممکن است به‌شدت دچار حسادت شود.
رشد اجتماعی و رابطه خواهران و برادران
در خانواده‌های چندفرزندی، علاوه بر تأثیر عمده والدین بر رشد اجتماعی کودکان، خواهران و برادران نیز تأثیر قابل توجهی بر آنها دارند. روابط خواهران و برادران از جهاتی بی‌همتاست و تفاوت زیادی با روابط کودک با والدین و همتایان دارد. خواهران و برادران، گرچه از لحاظ سنی یکسان نیستند، اما به یکدیگر نزدیک‌ترند. علایق آنان اغلب بـا علایق والدین فرق دارد و همچنین دیدگاه‌ها و دل‌بستگی‌های متفاوتی به زندگی دارند. گاهی خواهران و برادران چنان تأثیر عمیقی بر یکدیگر می‌گذارند که تا دوره بزرگسالی ادامه می‌یابد و به حفظ روابط نزدیک آنان در سراسر عمر منتهی می‌شود.[2]
پی‌نوشت:
[1]. ابن اشعث، محمد، الجعفریات (الأشعثیات)، مکتبة نينوی الحديثة، ج۱، ص۵۵.
[2]. اقتباسی از: ف. فیلیپ رایس، رشد انسان (روانشناسی رشد از تولد تا مرگ)، نشر ارجمند، 1390.