خداوند متعال نور است و به وسیله پیامبران علیهم‌السلام مومنان را از تاریکی به سوی نور هدایت می‌کند. معلم، شهید و هر انسانی که در راه رشد انسانیت و آدم‌سازی گام بردارد، همکار انبیای الهی محسوب می‌گردد.
امام خمینی رضوان‌الله‌تعالی‌علیه در جمله‌ای و مشهور درباره معلمان فرمودند: «معلم انسان درست می‌کند، همان شغل انبیا است. انبیا آمدند، از اول هر نبی‌ای آمده است تا آخر، فقط شغلش این بوده که انسان درست بکند، تربیت کند انسان‌ها را. شغل معلمی همان شغل انبیا است».[1] معلم در جهان مدرن امروز کتاب‌ها و دروس از پیش طراحی‌شده‌ای را آموزش می‌دهد و عموماً بابت این کار خویش حقوق و مزد دولتی دریافت می‌کند. به‌راستی چه شباهتی میان پیامبران الهی علیهم‌السلام و معلمان امروزی وجود دارد؟
وجوه تمایز میان معلمان و انبیا
پیامبران علیهم‌السلام در علم و دانش معنوی و شریعتی که به مردم عرضه می‌کنند، استاد و معلم متعارف ندارند. علم ایشان علم الهی است که توسط وحی به آن‌ها رسیده است. برخلاف انبیا علیهم‌السلام، علم و دانش اساتید و معلمانی که ما می‌شناسیم، آموختنی و برگرفته از تعلیم و آموزش است.
علم پیامبران به سبب داشتن منشأ الهی و مقدس خود، معصوم و عاری از خطاست، به سعادت معنوی و حقیقی انسان مربوط است و فراگیر و عام است. علم معلمان به سبب تکیه‌بر تجربیات بشری و کاستی‌های فکر بشر در معرض اصلاح، گاهی مربوط به زندگی عمومی و مادی بشر و گاه تخصصی و محدود به جمع ویژه‌ای است. علاوه بر این موارد معلمان معصوم و دور از اشتباه نیستند و ممکن است در بین این معلمان شریف و بزرگوار، افرادی فاسد و دچار بیماری‌های اخلاقی یافت شوند.
پس درمجموع تفاوت‌های مهم و متعددی بین انبیا و معلمان دیده می‌شود، اما چگونه شغل معلمان، همان شغل پیامبران علیهم‌السلام دانسته شده است؟
نور و روشنایی‌بخشی
بنا بر آیات قرآن کریم، خداوند نور آسمان‌ها و زمین است.[2] کسانی که ولایت و سرپرستی خداوند را قبول می‌کنند، از تاریکی‌ها نجات پیدا می‌کنند و به‌سوی نور هدایت می‌شوند.[3] پیامبران علیهم‌السلام واسطه و رابط بین خدا و مردم هستند تا ایمان را گسترش دهند و مؤمنان را از ظلمت به‌سوی نور هدایت کنند. با این مقدمات می‌توان ایشان را چراغ راه بشریت و روشنگران حقیقی تاریخ نامید. جهل و کفر، تاریکی و بیماری هستند و انبیا با مجاهدت و تلاش خستگی‌ناپذیر، با این بیماری‌ها مبارزه می‌کنند. انسانی که درراه مبارزه با تاریکی کفر و جهل در حال تلاش است، همکار و هم مسیر پیامبران الهی علیهم‌السلام است. شهدا با ایثار جان و خون پاک خویش راه را روشن می‌کنند و با کفر و شرک می‌جنگند و با همین منطق شهدا شمع محفل بشریت‌اند؛ سوختند و محفل بشریت را روشن کردند، معلمان نیز به دلیل مبارزه با جهل و نادانی زمینه رشد بشر و نزدیکی او به خدا را فراهم می‌کنند و ازاین‌جهت با پیامبران و شهدا همکار هستند.
تهذیب لازمه تعلیم
علم و دانش در ادبیات دینی زمانی ارزش حقیقی دارد که باعث تکامل بشود و انسانیت را افزایش دهد. صِرف آموختن چند اصطلاح و آشنایی با قوانین جهان، اگر تربیت‌کننده انسان نباشد، نهایتاً حیوان قدرتمندتری را به وجود می‌آورد. انبیا علیهم‌السلام هیچ‌گاه تعلیم را از تربیت جدا نکردند و معلمان انسان‌سازند. معلمان زمانه ما نیز باید به وجوه تربیتی و فرهنگی اهتمام ویژه داشته باشند. چه‌بسا انبوه فرمول‌ها و درس‌هایی که تا آخر زندگی به‌تناسب رشته و شغلی که دانش‌آموز انتخاب می‌کند، فراموش شوند و دیگر به کار نیایند، اما یک درس تربیتی و انسان‌ساز که زندگی دانش‌آموزان را دگرگون کند و چراغ راه زندگی گردد. قرآن کریم تهذیب و تعلیم را بارها در کنار یکدیگر و به‌عنوان وظیفه انبیا ذکر می‌کند.[4]
آموزش و آموختن شرط تحرک و سرزندگی
در روایات بر استمرار حضور درراه علم‌آموزی تأکید فراوان شده است. علم و دانش نه جنسیت می‌شناسد و نه محدود به زمان خاصی است، هر مسلمانی تا آخر عمر خود وظیفه دارد که یا معلم باشد یا متعلم و یادگیرنده دانش، یا اگر توان هیچ‌کدام را ندارد، حداقل ارتباطی با معلمان و دانش آموزان داشته باشد. دوری از جریان علم و دانش موجب رکود و توقف رشد می‌گردد و سرمایه زندگی را به هدر می‌دهد. از پیامبر مکرم اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله نقل‌شده است که فرمودند: «كُنْ عَالِماً أَوْ مُتَعَلِّماً أَوْ مُسْتَمِعاً أَوْ مُحِبّاً لَهُمْ وَ لاَ تَكُنِ اَلْخَامِسَ فَتَهْلِكَ فَإِنَّ أَهْلَ اَلْعِلْمِ سَادَةٌ وَ مُصَاحَبَتَهُمْ زِيَادَةٌ»؛[5] «یا دانشمند باش یا شاگرد یا شنونده‌ی علم یا دوستدار آن‌ها و از گروه پنجم نباش که نابود خواهی شد، زیرا اهل دانش سرورند و هم‌نشینی با آن‌ها باعث رشد است».
علی‌رغم تفاوت‌های روشنی که بین انبیا علیهم‌السلام و معلمان وجود دارد، می‌توان شغل و جایگاه معلمی را شغل انبیا دانست، زیرا هر دو گروه با جهل و کفر مبارزه می‌کنند و روشن‌کننده راه بشریت هستند و باتربیتِ انسان مهذب و رو به رشد، به زندگی حرکت و معنا می‌دهند.
پی‌نوشت:
[1]. خمینی، روح‌الله، صحیفه نور، چاپ اول، مرکز تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1363ق، ج8، ص240.
[2]. نور: 35.
[3]. جمعه: 2.
[4]. بقره: 257.
[5]. الدیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب، چاپ اول، نشر رضی، 1412ق، ج1، ص319.