پیامبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله در روایتی فرمودند: امیرالمومنین علی علیه‌السلام دارای هفده اسم می‌باشد.
زبان به سخن گشودن درباره زوایای مختلف شخصیت امیرالمومنین علی علیه‌السلام در عین حالی‌که بسیار دشوار است، بسیار آسان و راحت می‌باشد. این تناقض در کلام نیست؛ چراکه از طرفی کمیت عقل آدمی از درک کنه معرفت او لنگ است و از طرفی دیگر، فضایل و مناقب او چنان اقیانوس وسیعی است که هر چه از آن بِکشیم و بِچشیم، تمامی ندارد.
چهارده قرن است که علما و شاعران در فضایل او گفته و سروده‌اند تا بتوانند علم، زهد، عدل، فضیلت و کمالات انسانی او را به تصویر بکشند؛ ولیکن این نوشته‌های بیشمار و این اشعار فراوان، همچون قطره‌ای از یک اقیانوس پهناور است. با وجود آنکه اندیشمندان جهان از هر کیش و آیینی در این چهارده قرن از امیرالمومنین علی علیه‌السلام سخن‌ها رانده و قلم‌ها شکسته‌اند؛ ولی باز همانند روزهای نخست برای دیگر دانشمندان و شاعران، مجال سخن و سرودن باز است.
در این مقال برآنیم تا روایتی را از عقل کل، خاتم رسل و هادی سبل؛ حضرت محمد صلّی‌الله‌علیه‌وآله در شأن و منزلت امیرالمومنین علیه‌السلام نقل کنیم.
پیامبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله در مورد امیرالمومنین علیه‌السلام فرمودند: «لِعَلِيٍّ سَبْعَةَ عَشَرَ اِسْماً»؛ «علی دارای هفده اسم است». ابن‌عباس از آن حضرت درخواست کرد که آن اسامی را بیان کنند. نبی مکرم اسلام صلّی‌الله‌علیه‌وآله چنین فرمودند:
1. «اِسْمُهُ عِنْدَ اَلْعَرَبِ عَلِيٌّ»؛ «اسم او نزد عرب، علی است»
2. «وَ عِنْدَ أُمِّهِ حَيْدَرَةُ»؛ «اسم او نزد مادرش، حیدره است»
3. «وَ فِي اَلتَّوْرَاةِ إِلْيَا»؛ «اسم او در تورات حضرت موسی علیه‌السلام، الیا است»
4. «وَ فِي اَلْإِنْجِيلِ بريا»؛ «اسم او در انجیل حضرت عیسی علیه‌السلام، بریا است»
5. «وَ فِي اَلزَّبُورِ قريا»؛ «اسم او در زبور حضرت داوود علیه‌السلام، قریا است»[1]
6. «وَ عِنْدَ اَلرُّومِ بظرسيا»؛ اسم او در میان رومیان، بظرسیا است»[2]
7. «وَ عِنْدَ اَلْفُرْسِ نَيْرُوزُ»؛ «اسم او در نزد فارس، نیروز است»
8. «وَ عِنْدَ اَلْعَجَمِ شميا»؛ «اسم او نزد عجم، شمیا است»
9. «وَ عِنْدَ اَلدَّيْلَمِ فريقيا»؛ «اسم او نزد دیلم، فریقیا است»
10. «وَ عِنْدَ الكرور شيعيا»؛ «اسم او نزد اهالی کرور، شیعیا است»
11. «وَ عِنْدَ اَلزِّنْجِ حيم»؛ «اسم او نزد اهالی زنج، حیم است»
12. «وَ عِنْدَ اَلْحَبَشَةِ تَبِيرُ»؛ «اسم او نزد مردم حبشه، تبیر است»
13. «وَ عِنْدَ اَلتُّرْكِ حميرا»؛ «اسم او نزد مردم ترک، حمیریا است»
14. «وَ عِنْدَ اَلْأَرْمَنِ كِرْكِرُ»؛ «اسم او نزد ارمنی‌ها، کرکر است»
15. «وَ عِنْدَ اَلْمُؤْمِنِينَ اَلسَّحَابُ»؛ «اسم او نزد مومنین، سحاب است»
16. «وَ عِنْدَ اَلْكَافِرِينَ اَلْمَوْتُ اَلْأَحْمَرُ»؛ «و اسم او نزد کافرین، مرگ سرخ است»
17. «وَ عِنْدَ اَلْمُسْلِمِينَ وَعْدٌ وَ عِنْدَ اَلْمُنَافِقِينَ وَعِيدٌ»؛ «و اسم او نزد مسلمانان، وعد و نزد منافقین، وعید است».
رسول خدا صلّی‌الله‌علیه‌وآله در ادامه فرمودند: «وَ عِنْدِي طَاهِرٌ مُطَهَّرٌ وَ هُوَ جَنْبُ اَللَّهِ وَ نَفْسُ اَللَّهِ وَ يَمِينُ اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»؛ «و علی نزد من طاهر و مطهر بوده و اوست جنب الله و نفس الله و یمین الله عزوجل».
حضرت رسالت‌پناه مقصود از آیه «وَ يُحَذِّرُكُمُ اَللّٰهُ نَفْسَهُ»؛[3] «و خدا شما را از (عقاب) خود می‌ترساند» را امیرالمومنین علی علیه‌السلام دانسته و فرمودند: مراد از «بَلْ يَدٰاهُ مَبْسُوطَتٰانِ يُنْفِقُ كَيْفَ يَشٰاءُ»؛[4] «بلکه دو دست (قدرت) خدا گشاده است و هر گونه بخواهد (بر خلق) انفاق می‌کند»، حضرت علی علیه‌السلام است.[5]
پی‌نوشت:
[1]. در نسخه «الروضة في فضائل أميرالمؤمنين علیه‌السلام، ص۲۳۳» فریا آمده است.
[2]. در نسخه «الروضة في فضائل أميرالمؤمنين علیه‌السلام، ص۲۳۳» بطريسيا آمده است.
[3]. آل عمران: 28.
[4]. مائده: 64.
[5]. شاذان بن جبرئيل، الفضائل، ص175، نشر رضی.