عالمان دین با تمدن و مظاهر آن مخالفتی ندارند. تعالیم دین اسلام با استعمار، تسلط کافران بر مسلمین، فحشا، گناه و هر چیزی که موجب دوری از درگاه الهی شود، ضدیت دارد.
مفهوم مدرن از وطن که ایجاد دولت-ملت میکند و بین مردمان پهنه جغرافیایی خاصی، انسجام ایجاد میکند از دستاوردهای تجددگرایی و پدیدهای نسبتاً نوظهور است. وطن در اصطلاح امروزی، يک واحد جغرافيايی و سياسی مشخص است که با مفهوم مليت و حاکمیت سياسی ملتها ارتباط تنگاتنگ دارد و بنا بر نظر مورخین در ایران به عصر ناصرالدینشاه قاجار بازمیگردد.[1] موضع اسلام و علمای آن درباره این مسئله چیست؟ آیا درست است که عالمان دینی با این مفهوم مبارزه کردهاند و بهطورکلی با مفاهیم تمدنی و اختراعات نوین میانه خوبی ندارند؟ برخی مخالفتهای علما با اختراعات نقلشده است؟[2]
اسلام و وطنِ مدرن
قدمت زمانی، نشانه خوبی یا بدی چیزی نیست. چهبسا فرهنگ و آدابورسومی که جاهلی است، اما ریشه تاریخی کهن دارد و رسمی نو و جدید که برآمده از عقل، اندیشه و مفید برای تکامل بشر باشد. قرآن کریم یکی از موانع بزرگ هدایت مردمان توسط پیامبران را دلبستگی کور به آداب و عقاید گذشتگان معرفی میکند.[3] از طرفی باید دقت کرد که جدید بودنِ صرف نیز دلیل بر حقانیت و درستی فرهنگها و اختراعات نیست. چهبسا امری نوین و اختراعی جدید که آسیب فراوان به رشد بشریت میزند؛ بهعنوانمثال میتوان از مواد مخدر و افیونهای صنعتی امروزی و جدید نام برد که جدید هستند، اما مخالفت با آنها، بر هر انسان عاقل و باوجدانی لازم است. در دین اسلام نیز ملاک، تقرب به خداست و اگر مفهوم و اختراع جدیدی در این راستا کارا و مؤثر باشد، دانشمندان دینی با آن مخالفتی ندارند. برخلاف تبلیغات دشمنان، علما دوستدار وطن و پشتیبان ایران اسلامی هستند و در دوران زمامداری جمهوری اسلامی، تبلیغ و ترویج عشق به وطن و پاسداری از کیان مملکت بسیار پررنگ بوده است.
دلیل مخالفت علما با برخی اختراعات و مظاهر تمدن
مظاهر تمدن و پیشرفت تا آنجا که به اخلاق و انسانیت آسیب نزنند و موجب دوری از خداوند نگردند، موردپذیرش هستند. امام راحل درباره سینما فرمودند: «ما با سینما مخالف نیستیم ... ما کِیْ مخالفت کردیم با تجدد؟ با مراتب تجدد؟ مظاهر تجدد وقتیکه از اروپا پایش را در شرق گذاشت - خصوصاً در ایران - مرکز [عظیمی] که باید از آن استفاده تمدن بکنند ما را به توحش کشانده است. سینما یکی از مظاهر تمدن است که باید در خدمت این مردم، در خدمت تربیت این مردم باشد».[4] دلیل اصلی مخالفت عالمان با برخی اختراعات، بدبینی منطقی به استعمارگران و بیم سوءاستفاده از این اختراعات در راستای اهداف استعمار بوده است.
هر چند امکان دارد احتیاط شدید و مخالفت جدی عالمان دین با استعمار و استکبار سبب شود که برخی از آنها در مخالفت با یک اختراع یا مفهوم مدرن دچار اشتباه شوند؛ اما در مجموع مسیر عاقلانه و مورد رضایت خداوند همین راه است که به صِرف قدمت یا مدرن و جدید بودن چیزی، مرعوب و فریفته آن نشویم و جانب احتیاط و رفتار معقول را لحاظ کنیم.
پینوشت:
[1]. انجمن پارسی، وطن، زبان فارسی و تداوم مفهوم تاريخی و سياسی ايران در دوران اسلامی: http://parsianjoman.org/?p=1051.
[2]. پرسمان، علما و پیشرفت- حمام و خزینه: https://b2n.ir/r75591.
[3]. زخرف: 22.
[4]. خمینی، روحالله، صحیفه نور، چاپ دوم، طبع و نشر، 1379ش، ج6، ص15.