برای پاک کردن گناه، باید از همان بستر و زمینه‌ای که گناه رویش کرده ترمیم شود.
گناه، از نفس اماره نشأت می‌گیرد که انسان را به بدی امر می‌کند. دشمن اصلی انسان همان هوای نفس اوست؛ چنان‌چه پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله فرمود: «أعدى عَدوِّكَ نَفسُكَ الَّتي بَينَ جَنبَيكَ»؛[1] پيامبر خدا صلىاللهعليهوآله نفرمود دشمن‌ترین دشمنان تو کفار یا منافق یا دوست ناباب یا همسایه بد است؛ بلکه فرمود: «دشمن‌ترين دشمن تو، نفسى است كه ميان دو پهلويت قرار دارد». حتی پیامبر گرامی اسلام نفرمود که "دشمن‌ترین دشمنان تو" شیطان است که در آغازین خلقت انسان قسم خورد که انسان را گمراه خواهد کرد: «قَالَ فَبِعِزَّتِكَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ»؛[2] «گفت: به عزتت سوگند همه آنان را گمراه می‌کنم».
شیطان هر‌چند ممکن است با وسوسه، انگیزه انسان را در معصیت و گمراهی انسان تقویت کند اما باز هم این انسان است که مختار است به مکر و حیله شیطان گوش فرا دهد یا نسبت به آن بی‌اعتنا باشد. اما به هر حال مکر شیطان صرفاً می‌تواند انسان را به ارتکاب گناه تشویق نماید و نه چیزی فراتر از آن و لذا خداوند در قرآن می‌فرماید: «إِنَّ كَيْدَ الشَّيْطَانِ كَانَ ضَعِيفًا»؛[3] «همانا مکر و سیاست شیطان بسیار سست و ضعیف است».
کفاره گناه
هر چند کفاره‌ی هر گناهی صنف خاصی از اعمال را شامل می‌شود؛ گاهی جنبه مالی دارد، گاهی جنبه رفتاری و گاهی جنبه گفتاری، اما به طور کلی همان‌طور که سر منشأ گناه هوای نفس است، کفاره و ابزار پاک کردن گناه هم مخالفت و ستیزه با همان نفس می‌باشد که معمولاً با کراهت نفس و مقاومت او همراه است.
دو نمونه
1. کفاره غیبت: کفاره غیبت طلب مدام آمرزش برای شخص غیبت شونده است که این کار چندان با نفس و راحتی آن سازگار نیست. امام صادق علیه‌السّلام می‌فرماید :«سُئِلَ النَّبِىُّ صلىاللهعليهوآله ما كَفّارَةُ الإغتِيابِ قالَ: تَستَغفِرُاللّه َ لِمَن اغتَبتَهُ كُلَّما ذَكَرتَهُ»؛[4] «از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله سؤال شد: كفّاره غيبت كردن چيست؟ فرمودند: هرگاه غیبت شونده را ياد كردى، براى او از خدا طلب مغفرت كن».
2. کفاره گناهان کبیره: عامل پاک‌کننده گناهان کبیره، دستگیری از شخص گرفتار است که باز یک همت و عزم راسخی می‌طلبد تا بر تنبلی و رخوت نفس غلبه پیدا کرد. امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «مِنْ كَفّاراتِ الذُّنُوبِ الْعِظامِ اِغاثَةُ الْمَلْهُوف وَالتَّنْفيسُ عَنِ الْمَكْرُوبِ»؛[5] «از کفّاره‌هاى گناهان بزرگ، به دادِ دادخواه رسیدن و اندوه اندوهگین را برطرف کردن است».
پی نوشت:
[1]. ابن ابی فراس حلّی، تنبيه‌الخواطر و نُزهَةُ‌النَّواظِر، ج1، ص259.
[2]. ص: 82.
[3]. نساء: 76.
[4]. حر عاملی، وسائل‌الشيعه 8: 605 ح 1.
[5]. سید رضی، نهج‌البلاغه، حکمت 24.