هر فرد سالمی برای ادامه زندگی ناچار است کار کند و انتخاب شغل و حرفه، از مهمترین مسائل و لوازم تأمین زندگی اوست.
از مهمترین مهارت‌های لازم برای عزتمندانه زیستن، مهارت‌های اقتصادی و حرفه‌آموزی است؛ چنان‌که اسلام به عنوان کامل‌ترین دین، به تحصیل این مهارت‌ها و ورود به صحنه کار و تلاش جهت کسب روزی حلال سفارش کرده است.
حرفه‌آموزی
از جمله سفارش‌های اسلام، سفارش به کار، کاردانی، تحصیل مهارت‌های اقتصادی، حرفه‌آموزی و ورود به صحنه تلاش برای کسب روزی حلال است؛ برای مثال در سیره رفتاری پیامبر اسلام آمده است که ایشان هنگام دیدار با افراد صاحب محاسن و زیبایی‌های اخلاقی، اولین سؤالی که از آن‌ها می‌پرسید، از شغل و حرفه آنان بود. اگر آن فرد بیکار بود و شغلی نداشت، او را از خود دور می‌کرد و می‌فرمود: «سَقَطَ مِنْ عَیْنِی»؛ «از چشم من افتاد». وقتی علت این نحوه برخورد پیامبر را جویا می‌شدند، حضرت در پاسخ می‌فرمود: «زیرا اگر مؤمن، شغل و حرفهاى نداشته باشد، دین خود را وسیله امرار معاشش قرار می‌دهد».[1]
به قدری این مهارت‌آموزی اهمیت دارد که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله، دارنده آن را محبوب خدا می‌شمرد: «خداوند، مؤمنِ صاحب حرفه و کار را دوست دارد».[2]
داشتن شغل، حرفه و فعالیت‌های اقتصادی، انسان را از افسردگی، گناه و احتیاج دور می‌کند و سبب می‌شود تا فرد، تصویری که از خود در ذهن دارد را به فعلیت برساند. دونالد سوپر می‌گوید: « شغل، این امکان را فراهم می‌آورد تا شما آن تصویری را که از خود در ذهن دارید، به فعل درآورید یا آن را ابراز کنید». ولتر نیز می‌گوید: «فعالیت اقتصادی، انسان را از سه بلای عظیم دور می‌کند: افسردگی، فسق، احتیاج».[3]
مهارت انتخاب شغل
برای تشخیص یک حرفه مناسب باید اموری را در نظر گرفت تا نتیجه خوبی در پی داشته باشد؛ از جمله:
1. انتخاب شغل متناسب با علاقه؛
2. تسلط به شغل انتخاب‌شده؛
3. شکوفایی مادی در شغل انتخاب‌شده؛
4. آمادگی جسمانی متناسب با آن شغل؛
5. تربیت و کارآموزی.[4]
مدیریت منابع مالی و مصرف
داشتن مهارت در اقتصاد و چگونگی مصرف، نقش بسزایی در روابط اجتماعی و خانوادگی (بین زن و شوهر و فرزندان) دارد؛ مهارتی که نبود آن، به عامل بحران‌زا، و بود آن، به عامل عزت‌آفرینی و محبت‌آفرینی در خانه و اجتماع تبدیل می‌شود.
از مهمترین مهارت‌های اقتصادی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. تصحیح عملکرد والدین
اولین گام در آموزش مهارت‌های اقتصادی، تصحیح عملکرد والدین است. والدین اگر قانع و صرفه‌جو باشند و به درستی داشته‌ها را هزینه، و از ریخت‌وپاش‌های فسادزا جلوگیری کنند، فرزندانی به همین گونه تربیت می‌کنند.
2. میانه‌روی در هزینه‌ها
میانه‌روی و اعتدال در مصرف، انسان را از فقر و احتیاج به دیگران رهایی می‌دهد؛ چنان‌که پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله می‌فرماید: «کسی که در زندگی، میانه‌روی را رعایت نماید، خداوند او را روزی می‌دهد و کسی که اسراف و زیاده‌روی کند، او را محروم می‌سازد».[5]
3. استفاده درست از داشته‌ها
روش استفاده از داشته‌ها، قسمتی از شخصیت افراد است و رفتار پدر و مادر در این مورد تأثیر دارد؛ چراکه اعضای خانواده از آن‌ها تقلید می‌کنند. امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: «بر تو باد بهسازی دارایی؛ زیرا دارایی، مایه بلندمرتبگی کریم، و سبب بی‌نیاز شدن از لئیم است».[6] در رساله حقوق امام سجاد علیه‌السلام نیز حق مال، کسب از راه حلال و درست هزینه کردن آن دانسته شده است.[7]
4. مشورت در هزینه‌ها
در مورد خریدهای عمده و تهیه لوازم گران‌قیمت، با اعضای خانواده، مشورت و توافق شود. در صورت اختلاف نظر، باید گفتگو برای پیدا کردن راه حل را ادامه داد تا به یک توافق مشترکی رسید.
5. داشتن برنامه مالی
داشتن برنامه مالی، کمک زیادی به مدیریت منابع مالی می‌کند. البته همه اعضای خانه باید در تنظیم برنامه‌ای مناسب برای مخارج زندگی همکاری داشته باشند و با احساس مسئولیت، آن را رعایت کنند.
رهیافت
مهارت‌های زندگی به انسان کمک می‌کند تا در موقعیت‌های مختلف، عاقلانه و صحیح رفتار کند. مدیریت اقتصادی از جمله مهارت‌هایی است که در ساخت یک زندگی موفق و عزتمندانه نقش بسزایی دارد.
پی‌نوشت:
[1]. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج100، ص9.
[2]. ابن حکمون مغربی، شهاب‌الاخبار، ص364.
[3]. راسخون، «مهارت‌های زندگی: مهارت اقتصادی»: https://b2n.ir/q10347.
[4]. نیلی‌پور، مهارت‌های زندگی، ص33-35.
[5]. حر عاملی، وسائل‌الشیعه، ج15، ص259.
[6]. شیخ کلینی، الکافی، ج5، ص88.
[7]. طبرسی، مکارم الاخلاق، ص422.