روایات فراوانی از امام صادق علیه‌السلام وجود دارد که نشان می‌دهد تولید نسل و تشکیل خانواده از دغدغه‌های ایشان بوده است. رئیس مذهب جعفری این ترویج و تشویق را با روش‌ها و بیانات مختلفی انجام می‌دادند.
مسئله فرزندآوری و تکثیر نسل از دغدغه‌های مهم معصومین علیهم‌السلام بوده است. پیامبر مکرم اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، امت خویش را بر ازدواج و تولید نسل تشویق می‌کردند و می‌فرمودند: «تَنَاكَحُوا تَنَاسَلُوا تَكْثُرُوا فَإِنِّي أُبَاهِي بِكُمُ اَلْأُمَمَ يَوْمَ اَلْقِيَامَةِ وَ لَوْ بِالسِّقْطِ»؛[1] «ازدواج کنید تا تولید نسل کنید و زیاد شوید؛ همانا من در روز قیامت به شما در برابر امت‌های دیگر مباهات می‌کنم؛ هرچند سقط شده از شما باشد».
تعداد اندک شیعیان و زادوولد اندک آن‌ها مطلبی تازه نیست و گویا همواره موجب نگرانی بوده است تا جایی که یکی از شکوائیه‌های حضرت ولی‌عصر عجل‌الله‌تعالی‌فرجه به درگاه الهی همین کم بودن جمعیت شیعیان است. «اللّهُمَّ إِنَّا نَشْكُو إِلَيْکَ ... قِلَّةَ عَدَدِنا»؛[2] «خدایا! ما نسبت به تعداد اندک خود به درگاه تو شکوه می‌آوریم». از ظاهر برخی روایات می‌توان این‌گونه برداشت کرد که امام صادق علیه‌السلام به‌عنوان شیخ الائمه علیهم‌السلام و مؤسس مذهب فقهی و کلامی جعفری با امتناع برخی اطرافیان و شیعیان نسبت به مسئله ضروری و مهم فرزندآوری مواجه بوده است و با روش‌های متفاوت و متنوعی سعی در تشویق به فرزند آوری داشته‌اند. در این نوشتار به برخی روش‌های امام صادق علیه‌السلام برای ترویج فرزندآوری می‌پردازیم.
فرزند، میراث الهی
امام صادق علیه‌السلام در جمع اصحاب خاطره‌ای را به این شکل بیان فرمودند: «فلان آقا، به من گفت: من نسبت به داشتن فرزند بی‌رغبت بودم تا زمانی که در عرفات وقوف کرده بودم و در کنارم نوجوانی بود که گریه می‌کرد و دعا می‌خواند که خدایا! پدر و مادرم، خدایا! پدر و مادرم را دریاب. زمانی که این دلسوزی فرزند نسبت به والدینش را دیدم، میل به داشتن فرزند در من ایجاد شد».[3] امام معصوم علیه‌السلام حکیم است و از بیان یک خاطره در جمع اصحاب توسط ایشان می‌توان حدس زد که بی‌رغبتی به فرزند، مسئله مورد ابتلای عده‌ای از آن‌ها بوده و امام بزرگوار با بیان این ماجرا، صدقه جاری بودن و اجر داشتن فرزند صالح را یادآوری کردند. امام صادق علیه‌السلام در بیان دیگری می‌فرماید: «میراث الهی برای بنده مؤمن، فرزند صالحی است که برای او استغفار کند».[4]
یادآوری شیرینی فرزند و تأکید بر محبت او
از امام صادق علیه‌السلام روایات فراوانی درباره اهمیت فرزند دوستی و اهمیت به خانواده نقل‌شده است. محبت به فرزند، موجب استحقاق رحمت الهی می‌شود.[5] خداوند بر هیچ‌چیزی مانند غضب برای ظلم به زنان و فرزندان، غضب نمی‌کند.[6]
بدبینی نسبت به خدا؛ ریشه ترس از ازدواج و تولید نسل
بنا بر فرمایشات امام صادق علیه‌السلام کسی که ازدواج و تشکیل خانواده را از ترس فقر ترک کند، نسبت به پروردگار جهان، بدبین است.[7] چه‌بسا انسان‌هایی که با وعده حمایت والدین، دوستان و اطرافیان دلگرم می‌شوند و نسبت به کارهای سخت و خطرناک اقدام عملی می‌کنند؛ اما وعده خالق آسمان‌ها و زمین آن‌ها را به حرکت وادار نمی‌کند. این تفاوت در رفتار نشان‌دهنده ضعف اعتقادی و بدبینی نسبت به وعده خداوند است.
کمک به حلِ مشکلات جسمانی
اهل‌بیت علیهم‌السلام علم الهی و خدادادی دارند. گاهی در کنار راهنمایی‌های معنوی و متعالی، توصیه‌های پزشکی یا مشورتی را ارائه می‌دادند. این راهنمایی‌ها یک لطف و محبتی به مردم و در راستای حفظ سلامت شیعیان بوده است. امام صادق علیه‌السلام بنا بر روایت، کسانی که دارای فرزند نمی‌شدند را به خوردن تخم‌مرغ بیشتر توصیه کرده‌اند. «مَنْ عَدِمَ الْوَلَدَ فَلْیَأْکُلِ الْبَیْضَ وَلْیُکْثِرْ مِنْهُ»؛[8] «هر کس فرزند ندارد، تخم‌مرغ بخورد و فراوان از آن بهره ببرد».
جعفر بن محمد الصادق علیه‌السلام، امام راستین و راهنمای مردمان بودند و با توجه به مشکلات فرزندآوری در بین اصحاب و مردم با روش‌های مختلف با عوامل و علل پرهیز از فرزندآوری مبارزه کردند. جلب‌توجه اصحاب به فواید اخروی و باقیات‌الصالحات بودن فرزند، شیرینی محبت به فرزند، اشاره به ریشه‌های اعتقادی امتناع از ازدواج و فرزند آوری و توصیه‌های بهداشتی و تغذیه‌ای ازجمله تلاش‌های آن امام همام برای گسترش فرزند آوری بوده است.
پی‌نوشت:
[1]. جامع الاخبار، ج1، ص101.
[2]. مفاتیح‌الجنان، دعای افتتاح.
[3]. كلينى، محمد بن يعقوب، الکافی، چاپ چهارم، دارالكتب الإسلامية، 1403ق، ج6، ص3.
[4]. الطبرسی، رضی‌الدین، مکارم الاخلاق، چاپ اول، الاعلمی، 1303ق، ج1، ص218.
[5]. كلينى، محمد بن يعقوب، الکافی، چاپ چهارم، دارالكتب الإسلامية، 1403ق، ج6، ص50.
[6]. همان.
[7]. همان، ج5، ص330.
[8]. حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعة، چاپ اول، دارالاسلامیة، بیتا، ج17، ص58.