امام جواد علیهالسلام اولین امامی است که در سنین کودکی به مقام امامت رسیدند. حضرت در همین سنین کم، چنان علم امامت را به منصه ظهور رساندند که از مردم عادی گرفته تا اهل علم، همگی متحیر ماندند.
بعد از شهادت حضرت موسی بن جعفر علیهماالسلام گروهی به نام واقفیه تشکیل شد. این گروه بهدلیل داشتن انگیزههای مادی، شروع به انکار امامت امام رضا علیهالسلام کرد.[1] ازطرفیدیگر امام رضا علیهالسلام تا 57 سالگی صاحب فرزند نشده بودند، به همین دلیل بهانهتراشی برای انکار امامت امام رضا علیهالسلام شدت یافت.[2] با ولادت امام جواد علیهالسلام این نوع بهانهجوییهای واقفیه با بنبست مواجه شد؛ چهبسا امام رضا علیهالسلام به این علت از ولادت حضرت بهعنوان بابرکتترین مولود برای شیعه نام بردند: «هَذَا الْمَوْلُودُ الَّذِي لَمْ يُولَدْ مَوْلُودٌ أَعْظَمُ بَرَكَةً عَلَى شِيعَتِنَا مِنْهُ»؛[3] «اين مولودى است كه براى شيعيان ما، بابرکتتر از او زاده نشده است».
ولادت حضرت جواد علیهالسلام، بااینکه بهانهجوییهای واقفیه را با بنبست روبهرو کرد؛ اما دیری نپایید، با شهادت امام رضا علیهالسلام، شیعیان با مسئله جدیدی روبهرو شدند و و آن مسئلهای جز سن کم امام جواد علیهالسلام نبود. امام جواد، اولین امامی بودند که در سن کودکی (هشتسالگی) به امامت میرسید. این مسئله، حتی برخی از شیعیان را نیز دچار سردرگمی کرده بود. طبری در این زمینه مینویسد: «شيعيان در حيرت و سرگردانى فرورفتند و در ميان مردم اختلافنظر پديد آمد، آنها سن ابوجعفر را كم شمردند و شيعيان در ساير شهرها متحير شدند».[4]
به همین جهت شیعیان، در مناسبتهای مختلف مانند حج و... سؤالاتی را از حضرت میپرسند[5] و وقتی با پاسخهای متقن و استوار ایشان روبهرو میشدند، غبار تحیر از چهره آنها زدوده شده و یقین پیدا میکردند که خداوند، امامت را در کودکی به حضرت عطا کرده، همچنان که حضرت یحیی را در کودکی به نبوت رساند: «يَا يَحْيَى خُذِ الْكِتَابَ بِقُوَّةٍ وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا»؛[6] «ای يحيی! كتاب (خدا) را باقوت بگير و ما فرمان نبوت در كودكی به او داديم».
امام معصوم خزانهدار علم الهی بوده و حجت خدا بر روی زمین است؛[7] فرقی نمیکند شخصی که عهدهدار منصب امامت است، چندساله باشد و آنچه خدا به رسول خود واگذار کرده به امام نیز همان را عطا کرده است.[8] معتزله از معرفت نسبت به علم امام بیبهره بودند، ازطرفی دیگر حکومت نیز در زمان امام جواد علیهالسلام از مکتب «اعتزال» حمایت میکرد به همین خاطر معتزله، شهرت زیادی پیدا کرده بود. آنها شریعت را باعقل میسنجیدند و ازاینجهت امامت در سنین کودکی باعقل آنها سازگاری نداشت؛ ازاینجهت مناظرات متعددی را با حضرت برگزار میکردند و به گمان خود میخواستند ایشان را شکست بدهند. به خاطر همین مناظرات متعدد، مقام معظم رهبری، ایشان را مبتکر بحث آزاد اجتماعی میدانند و میگویند: «مبتکر بحث آزاد اجتماعی امام جواد صلواتاللهعلیه است، البته قبل از حضرت، در زمان ائمه بحث زیاد میشد؛ اما اینکه حالا بنشینند جمعاً صحبت کنند، امام جواد علیهالسلام اولبار این کار را کردند».[9]
یکی از مناظرات حضرت که از شهرت زیادی نیز برخوردار گشت، مناظره با «یحییبناکثم» بود. عباسیان ادعا میکردند، حضرت چون در سنین کودکی است، از علم و دانش بیبهره است؛ به همین خاطر از میان دانشمندان خود، یحییبناکثم را که از شهرت علمی برخودار بود، انتخاب کردند. او از امام سوالاتی را پرسید و حضرت آن چنان او و اهل مجلس را در پاسخ به تحیر واداشت که آثار ناتوانى در چهره یحیی هویدا شد و به لكنت زبان افتاد.[10]
در نتیجه امامت همانند مقام نبوت در سنین کودکی امکانپذیر است؛ همچنان که امام جواد علیهالسلام در هشتسالگی به امامت رسیدند و در خلال مناظرات متعدد، علم امامت را به منصه ظهور رساندند.
پی نوشت:
[1]. شیخ طوسی، الغیبه، دار المعارف الإسلامية، ص45.
[2]. شیخ کلینی، الکافی، دارالکتب الاسلامی، ج1، ص320.
[3]. همان، ص321.
[4]. مهدی پیشوایی، سیره پیشوایان، موسسه امام صادق علیهالسلام، ص568.
[5]. ابن شهر آشوب، مناقب، مطبعة الحيدرية، ج3، ص489.
[6]. مریم: 12.
[7]. الکافی، همان، ج1، 192.
[8]. همان، ص168.
[9]. سخنرانی مقام معظم رهبری در تاریخ 1390/03/23.
[10]. سیره پیشوایان، همان، ص574.