از جمله راهکارهای اخلاقی تسکین سوگ و مصیبت در زندگی، تقویت مبانی دینی و اخلاقی است؛ مبانی‌ای همچون خداباوری، دنیاشناسی، آخرت‌شناسی، تقویت اعتماد و انس با خدا.
از جمله مسائل و موضوعاتی که همه انسان‌ها در زندگی دنیوی با آن دست به گریبان می‌شوند، مواجه شدن با مصیبت و از دست دادن نزدیکان و آشنایان است. هرچند این موضوع از مسائل رایج در زندگی دنیوی است، ولی با این وجود برخی افراد به شدت از آن هراس دارند و تصور این موضوع برای آنها به شدت آزاردهنده است.
برخی افراد در مواجهه با مصیبت و درگذشت عزیزانشان چنان افسرده و پریشان می‌شوند که زندگی را برای خود و اطرافیان، تلخ و ناگوار می‌کنند. در این راستا بنا داریم راهکارهای اخلاقی، دینی و روانشناسی این موضوع را بررسی کنیم.
راهکارهای اخلاقی تسکین سوگ و مصیبت در زندگی
در منابع دینی و اسلامی راهکارهای مختلفی جهت مواجهه با این واقعیت زندگی مطرح شده است. از جمله:
1. تقویت مبانی توحیدی و خداشناسی
اولین و مهم‌ترین موضوعی که در این خصوص باید مورد توجه قرار گیرد، تقویت اندیشه توحیدی است؛ پذیرش و باور به اینکه در این دنیای خاکی، همه موجودات از بین خواهند رفت و تنها کسی که باقی خواهد ماند، خدای متعال است: «كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ، وَيَبْقَىٰ وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ»؛[1] «همه کسانی که روی آن (زمین) هستند، فانی می‌شوند و تنها ذات ذوالجلال و گرامی پروردگارت باقی می‌ماند!»
این موضوع که تنها خدای متعال باقی خواهد ماند و همه انسان‌ها طعم مرگ را خواهند چشید، می‌تواند بار سوگ و مصیبت را برای انسان سبک کند و فرد راحت‌تر با این موضوع مواجه شود.
2. تقویت مبانی دنیا و آخرت‌شناسی
پذیرش و باور این موضوع که همه انسان‌ها در زندگی مادی و دنیوی به مثابه مسافری هستند که چند روزی در این دنیا توقف دارد و بناست از این دنیا توشه‌ای برای حیات ابدی برگزینند، به خوبی می‌تواند تأثیر مثبت و اثربخشی بر تسکین سوگ و مصیبت داشته باشد. از طرفی توجه به این موضوع که انسان‌ها در حیات ابدی می‌توانند زندگی به مراتب بهتری از حیات دنیوی داشته باشند و باور به اینکه نعمت‌ها و فرصت‌های زندگی ابدی قابل مقایسه با زندگی دنیوی نیست، می‌تواند اثر مثبتی بر روان انسان داشته باشد. ازاین‌رو سهم عمده‌ای از آیات و روایات به تبیین همین موضوع اختصاص یافته است؛ از جمله: «وَ مَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا فِي الْآخِرَةِ إِلَّا مَتَاعٌ»؛[2] «و زندگانی دنیا نسبت به آخرت چیزی جز وسیله نیست».
3. تقویت ذکر و ارتباط با خدا
ماهیت و اساس ذکر و ارتباط با خدا، تأثیر روانی معجزه‌آسایی بر انسان دارد؛ چراکه ساختار وجودی انسان، در ارتباط و همنشینی با خدای متعال به آرامش می‌رسد. به اذعان محققان و اساتید روانشناسی و مشاوره، یاد خدا، داروی معنوی اضطراب و افسردگی است. گذشته از مسئله بیماری اضطراب، آرامش‌طلبی در فطرت انسان ریشه دارد. از طرفی قرآن کریم تنها نسخه شفابخشی و نجات از اضطراب و اندوه را «یاد خدا»، و تنها پاسخ به ندای فطرت را «ذکر خدا» معرفی کرده است؛[3] چنان‌که می‌فرماید: «الَّذِينَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ»؛[4] «آنها کسانی هستند که ایمان آورده‌اند و دل‌هایشان به یاد خدا مطمئن [و آرام] است. آگاه باشید، تنها با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد!»
از مصادیق ذکر، اُنس با دعا‌های واردشده از سوی حضرات معصومین علیهم‌السلام است و از تأثیرات دعا که در هنگام بروز حوادث ناگوار برای شخص دعاکننده حاصل می‌شود، افزایش توان روحی و جبران ضعف‌های روانی است. محتوای بسیاری از ادعیه‌های نقل‌شده از معصومین علیهم‌السلام در بر دارنده مضامین عالی اخلاقی است که انرژی مثبت فراوانی را به زندگی تزریق می‌کند؛ مضامینی همچون امید، حرکت، توکل و... .
جمع‌بندی
همه انسان‌ها در زندگی دنیوی خود با مسئله مصیبت و از دست دادن عزیزانشان مواجه خواهند شد. برای در امان ماندن از آسیب‌های روانی این موضوع، راهکارهایی شناختی و عملی ارائه شده است؛ از جمله: تقویت خداباوری، دنیاشناسی و ارتباط معنوی با خدای متعال.
پی‌نوشت:
[1]. الرحمن: 26 و 27.
[2]. رعد: 26.
[3]. دکتر راضیه فتاحی و دکتر مهرداد کلانتری، روان‌درمانی، ص125.
[4]. رعد: 28.