کسی که مومن واقعی است هرگز نباید در جاهایی قرار بگیرد که کارهای نیک او در معرض ریا باشد و باید تمام اعمالش را خالصانه و برای رضای خدا انجام دهد نه برای رضای خلق خدا، پس در زمان انجام فعل حسنه باید از جاهایی که تریبون یا جمعیت است دوری کند.
متاسفانه افرادی که عقلشان در چشمشان است بر این باورند که نفْسِ فعلِ حسنه انسان، کافیست و دیگر فرقی نمی‌کند که نیت او چه باشد و حتی اگر قصد فرد، ریاکاری هم بوده باشد مهم فقط این خدمتی است که به مردم کرده است اما این باور کاملاً اشتباه است، چرا که هر عملی دو نوع اثرگذاری دارد: اثرگذاری که در خود آن شخصی است که کار را انجام داده است و اثرگذاری دیگر در بیرون و اجتماع، تاثیری که در خود فرد ریاکار دارد آن عمل را نزد خداوند ویران می‌کند چرا که ریاکاری برابر است با شریک گرفتن برای خداوند و به خاطر همین مفاسد اخلاقی بی‌شماری را به بار می‌آورد.
امام سجاد علیه السلام در مورد ویژگی‌های اهل ایمان می‌فرمایند:«لا يَعمَلُ شيئا مِن الخَيرِ رياءً ، و لا يَترُكُهُ حَياءً»[۱] هيچ كار خوبى را به خاطر ريا انجام نمى دهد و از روى شرم هم آن را فرو نمى گذارد.»
امام صادق علیه السلام نیز می‌فرمایند:«العَمَلُ الخالِصُ الّذي لا تُريدُ أنْ يَحْمَدَكَ علَيهِ أحَدٌ إلاّ اللّه ُ عزّ و جلّ»[۲] عمل خالص کاری را می‌گویند که اراده نکنی جز خدا کسی برای آن از تو تقدیر و ستایش کند».
فرد ریاکار علاوه بر اینکه بر خودش و ایمانش خسارت وارد می‌کند به جامعه هم خسارت وارد می‌کند چرا که جامعه را به ریاکاری و تظاهر عادت می‌دهد و فقط ظاهر عملش را درست می‌کند اما عمل از محتوا و باطن خالی می‌شود.
خداوند متعال در قرآن کریم به ریاکاران هشدار شدید می‌دهد و می‌فرماید:«فَوَیْلٌ لِلْمُصَلِّینَ الَّذینَ هُمْ عَنْ صَلاتِهِمْ ساهُونَ الَّذینَ هُمْ یُراءوُنَ وَ یَمْنَعُونَ الْماعُونَ»[۳]
«وای بر نمازگزارانی که در نماز خود سهل انگاری می‌کنند، همان کسانی که ریا می‌کنند و دیگران را از وسایل ضروری زندگی منع می‌نمایند».
حضرت علی علیه السلام در مورد نشانه‌های افراد ریاکار می‌فرمایند: «ثلاثُ علاماتٍ لِلمُرائي : يَنشَطُ إذا رَأى الناسَ، و يَكسَلُ إذا كانَ وَحدَهُ، و يُحِبُّ أن يُحمَدَ في جَميعِ اُمُورِهِ.»[۴] « برای ریاکار سه نشانه است: وقتی که مردم را ببیند بهجت و نشاط دارد و زمانی که تنها است (اعمال نیک را با بی‌حالی انجام می‌دهد) و کسل است و در همه کارهایش دوست دارد او را تعریف و تمجید کنند».
امام علی علیه السلام در کلام گوهربار دیگری نشانه‌های افراد ریاکار را چنین معرفی می‌فرماید:«لِلمُرائي أربَعُ علاماتٍ : «يَكسَلُ إذا كانَ وَحدَهُ، و يَنشَطُ إذا كانَ في الناسِ، و يَزِيدُ في العَمَلِ إذا اُثنِيَ علَيهِ، و يَنقُصُ مِنهُ إذا لَم يُثْنَ علَيهِ»[۵] «ریاکار چهار علامت دارد: اگر تنها باشد اعمال خود را با کسالت به جا می‌آورد و اگر در میان مردم باشد با نشاط انجام می‌دهد و هرگاه مردم او را مدح و ثنا گویند بر عملش می‌افزاید و هرگاه ثنا نگویند از آن می‌کاهد»
امام خمینی رحمت الله در مورد ریاکاری می‌فرمایند:« چون این سیئه خبیثه (ریا) گاهی چنان مخفی است که انسان خودش بی‌خبر است از آن _در باطن اهل ریا است و گمان می‌کند عملش خالص است_ لهذا برای آن علامت ذکر فرموده اند که انسان به واسطه آن علامت اطلاع بر سریره خود پیدا کند و در درصدد معالجه آن برآید»[۶]
و نیز می‌فرمایند: « اگر انسان کارهایش محض رضای خدا یا برای جلب رحمت یا برای خوف از جهنم و شوق به بهشت است، چرا میل دارد هر کاری می‌کند، مردم مداحی او را بکنند؟ گوشش به زبان مردم و دلش پیش آنها است که ببیند کی از او مدح می‌کند، کی می‌گوید آقا چه آدم مقدس مواظب اول وقتی مراقب مستحباتی است! حاجی آقا چه آدم صحیح درستی است! در معاملات قضا و کذا است! اگر خدا منظور است، این حب مفرط چیست؟ اگر بهشت و جهنم تو را به عمل وادار کرده است این حب چه می‌گوید؟ ملتفت باش که این حب از همان شجره خبیثه ریا است و تا می‌توانی درصدد اصلاح بر آ و خود را اگر ممکن است از امثال این محبت‌ها خالص کن!»[۷]
پی نوشت
[۱] وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، جلد ۱۵، صفحه ۱۸۶
[۲] بحارالانوار، جلد ۶۷، صفحه ۲۳۰
[۳] سوره ماعون، آیه ۴ تا ۷
[۴] الکافی، محمد بن یعقوب الکلینی، جلد ۲، صفحه ۲۹۵
[۵] شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، جلد ۲، صفحه ۱۸۰
[۶] شرح چهل حدیث، صفحه ۵۵
[۷] شرح چهل حدیث، صفحه ۵۶