رهروان ولایت ـ انتقاد، نیاز جامعه
یکی از نشانه های جامعه زنده و فعال و حضور مردم در صحنه، انتقاد کردن از عملکرد افراد است و اسلام این حق را به همه افراد جامعه داده است که وضع جامعه‌ی خود را نقد و بررسی کرده و نقاط ضعف و قوت آن را گوش‌زد نمایند. از آنجایی که در تمام کارها افراط و تفریط هست، در انتقام هم افراط و تفریط وجود دارد، به طوری که افراط در انتقاد انسان را به عیب جویی و تفرط در آن سبب بی تفاوتی می گردد.
هر کس در زندگی خود ممکن است بارها توسط دیگران مورد ارزیابی قرار گیرد که عده‌ای از این ارزشیابی ها دارای جنبه های تشویقی و برخی دیگر منتقدانه است. انتقاد در صورتی که هوشمندانه انجام شود، آثار مفیدی خواهد داشت و پذیرش انتقاد از دیگران در بین افراد مختلف متفاوت است.
انتقاد غیر مستقیم:
انتقاد می‌تواند به صورت غیر مستقیم بیان می‌شود برای مثال: اگر طرف مقابل شما خصوصیت بدی داشته باشد. در خلال گفتگو به او بگویید. به نظر شما آدم‌هایی که دارای خصوصیت اخلاقی بدی هستند، غیر قابل تحمل نیستند؟ این شیوه در انتقاد باعث می‌شود که یک حس هوشیاری در او بیدار شود.
در این روش ابتدا می‌توان به تعریف و تمجید ویژگی‌های ارزشمند فردی که مورد انتقاد است، پرداخت.
برای مثال: تو خیلی باهوش هستی و با مقدمه مناسب شخص مود نظر انتقادی خود را بیان کند و در قالب حرف‌های خوب و مناسب که از تملق به دور باشد و تنها خصوصیت شخص به او گوش زد کرده و بعد از انتقاد خود را ابراز کنیم. مواطب باشیم، انتقاد ما از مخاطب به عنوان یک دادگاه یک طرفه نباشد که او را محاکمه کنیم و بهتر است انتقاد ما همراه با راهنمایی باشد.
امام صادق علیه السلام فرمود: اَحَبُّ اِخوانِی اِلَیَّ مَن اَهدی اِلَیَّ عُیوبی؛ محبوترین برادرانم نزد من کسی است که عیوبم رابه من هدیه کند.[1]
پرهیز از توهین:
نباید به موقع انتقاد از شخص به او توهین نماییم و به قول معرف، هر چه را به خود می‌پسندی برای دیگران نیز مپسند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید: پیامبر صلی‌الله علیه و آله وسلم می‌فرمایند: مَا کَرِهتُهُ لِنَفسِکَ فَاکرِه لِغَیرِکَ وَ مَا اَحبَبتُهُ لِنَفسِکَ فَاَحبِبهُ لِاَخِیک؛ آنچه را برای خود نمی‌پسندی برای دیگری نیز مپسند، و آنچه را برای خود دوست داری برای برادرت هم دوست بدار![2]
مردی در مدینه حضور پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله رسید و از ایشان خواست تا برای او پندی بدهد. حضرت فرمود: خشمگین نشو و چیز دیگری نفرمودند.
آن مرد پیش مردم خود برگشت و اتفاقا وقتی به قبیله خود رسید، مطلع شد که در نبود او جوانان قومش به مال قیله دیگر دست برد زده‌اند و آنها مقابله به مثل کرده و کار به جاهای باریک رسید و دو قبیله مقابل هم صف آرایی کرده‌اند.
شنیدن این خبر او را به خشم آورد و فورا سلاح خود را برداشت و به صف قوم خود ملحق شد، ناگهان به یاد سخن رسول خدا افتاد و با خود گفت: الان وقت آن است که جمله کوتاه را به کار ببندم.
جلو آمد و رهبران صف مخالف را پیش خواند و گفت: این ستیزه برای چیست؟ اگر منظور غرامت آن تجاوزی است که جوانان نادان ما کرده‌اند، من حاضرم از مال شخصی خود آن را ادا کنم. دلیلی ندارد که ما برای چنین مسئله‌ای به جان یکدیگر بیفتیم و خون یکدیگر را بریزیم.
طرف مقابل که سخنان عاقلانه او را شنیدند، غیرت و مردانگی آنها تحریک شد و گفتند: ما از تو کمتر نبستیم. حالا که چنین است ما از ادعای خود صرف نظر می‌کنیم. [3]
اگر می‌خواهید انتقاد شما سازنده و تاثیرگذار باشد، باید تا می‌توانید از دخالت دادن خصوصیات شخصیتی در شخص مورد نظر خودداری کنید. اگر بخواهید کمبودها و نقص‌های او را بیان کنید، تصور خواهد کرد که قصد خوار کردن شخصیت او را دارید و در این صورت توجهی به حرف ها و انتقاد شما نخواهد کرد، پس بهتر است انتقاد را با زبانی مناسب ارائه کرد.
برای اراده یک انتقاد سازنده باید به احساسات طرف مورد انتقاد توجه کرد تا باعث ضایع کردن و یا خجالت و رنجش او نشود و باید به این توجه داشت که چه راهکارهایی لازم است و در واقع به دنبال نسخه بود، نه چه کارهایی صورت گرفته است و درد را بزرگ نکنیم و بیشتر به فرصت هایی برای رشد و پیشرفت و اصلاح اشاره کرد.
--------------------------------------------------
منابع:
1. بحارالانوار ج 74 ص ۲۸۲
2. تحف العقول، ص 14
3. به نقل از اصول کافی، جلد 2، صفحه 404
خلاصه سخنرانی استاد مبین در کنفرانس آیه های انتظار در تاریخ 92/12/7
لینک سخنرانی های قبلی: http://www.jonbeshnet.ir/category/446