رهروان ولایت ـ از جمله مسائلی که در بررسی سیره پیامبر مورد توجّه محققین قرار گرفته است، ازدواج‌های ایشان با اقوام مختلف برای اغراض مختلف بوده است. این اقدام تاکتیکی پیامبر، از دیدگاه همه پژوهشگران بنابر مصالح جامعه اسلامی و در جهت تقویّت نهال نوپای اسلام بوده است.
البته در بعضی جزئیات این اقدامِ پیامبر، شبهاتی مطرح شده است:
مثلاً در مورد ازدواج ایشان با عایشه این شبهه را مطرح کرده‌اند که چرا پیامبر با دختر بچّه‌ای خردسال ازدواج کرده است؟ آیا برای تحکیم روابط با این قبیله، شخص مناسبتری نبوده است؟
در پاسخ به این شبهه اوّلا باید به نکته‌ای توجه نمود:
تواریخِ نقل شدۀ عرب در مورد موالید (تاریخ تولّد) اشخاصِ مختلف یا اتّفاقاتِ خاصّ قبل از هجرت، به علّتِ نبودِ مبدأِ تاریخیِ مشخّص، از دقّت نظر برخوردار نیست بنابراین قابلیت استناد و اعتماد به آنها در موارد وجود اقوال ضدّ و نقیض، امکان پذیر نیست.
در مورد سنّ عایشه در زمان ازدواج با پیامبر هر چند اهل سنّت اصرار دارند که ثابت كنند عائشه در شش سالگی به عقد رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) درآمده و در نه سالگی وارد خانه آن حضرت شده است (و به این وسیله برتری وی را بر دیگر زنان پیامبر ثابت کنند) امّا به استناد تواریخ موجود که از خود اهل سنّت رسیده است، چنین مطلبی حقیقت ندارد. بر اساس منابع خود اهل سنت، عایشه حداقل 22 و حداکثر 24 ساله بوده که با پیامبر گرامی اكرم(صلي‌الله‌عليه‌وآله) ازدواج نموده است. بخاری از عائشه نقل می‌كند كه رسول خدا سه سال بعد از حضرت خدیجه (سلام‌الله‌علیها) با او ازدواج كرده است. [1]
با توجه به این كه حضرت خدیجه (سلام‌الله‌علیها) در سال دهم بعثت از دنیا رفته‌اند؛ پس زمان ازدواج (عقد بستن) رسول خدا با عائشه در سال سیزدهم بعثت بوده و در سال دوم هجری رسماً با او عروسی كرده است. [2]
از نقل برخی دیگر از بزرگان اهل سنت به این نتیجه می‌رسیم كه ازدواج رسول خدا با عائشه در سال چهارم هجری بوده است. [3] از طرف دیگر ذهبی [4] مدعی است كه سودة بن زمعه، چهار سال تنها همسر رسول خدا بوده است. [5] در نتیجه، عائشه در سال چهارم هجرت (چهار سال بعد از ازدواج رسول خدا با سوده) با آن حضرت ازدواج كرده است.
سنّ عائشه در هنگام ازدواج:
یكی از مسائلی كه سن دقیق عائشه را در هنگام ازدواج با رسول خدا به اثبات می‌رساند، مقایسه سن او با سن خواهرش اسماء بنت أبی بكر است. طبق نقل بزرگان اهل سنت، اسماء ده سال از عائشه بزرگتر بوده و در سال اول هجری بیست و هفت سال داشته است. همچنین در سال هفتاد و سه از دنیا رفته است؛ در حالی كه صد ساله بوده است. [6]
و بیهقی نقل می‌كند كه اسماء، ده سال از عائشه بزرگتر بوده است: ابن منده از ابن أبی الزناد نقل كرده است كه اسماء دختر ابوبكر، ده سال از عائشه بزرگتر بوده است. [7]
اسماء در سال اول بعثت 14 ساله و 10 سال از عائشه بزرگتر بوده است. پس عائشه در سال اول بعثت 4 ساله و در سال 13 بعثت (سال عقد با رسول خدا) 17 ساله و در شوال سال دوم هجرت (سال ازدواج رسمی با پیامبر) 19 ساله بوده است. (از طرف دیگر: اسماء در سال 73 صد ساله بوده، 100 منهای 73 مساوی است با 27. پس در سال اول هجرت، 27 سال داشته است. اسماء از عائشه 10 سال بزرگتر بوده؛ 10 منهای 27 مساوی است با 17).
عائشه، در چه سالی ایمان آورد؟
سال اسلام آوردن عائشه نیز، سن او را در هنگام ازدواج با رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) مشخص و روشن می‌كند. طبق گفته بزرگان اهل سنّت، عائشه در سال اول بعثت ایمان آورد و جزء هیجده نفر اولی بود كه به ندای رسول خدا لبیك گفت. [8] اگر عائشه در زمان اسلام آوردنش (سال اول بعثت)، هفت ساله بوده باشد، در سال دوم هجری (سال ازدواج رسمی با رسول خدا) 22 ساله خواهد شد.
اگر سخن بلاذری را بپذیریم كه چهار سال بعد از ازدواج رسول خدا با سوده؛ یعنی در سال چهارم هجری با آن حضرت ازدواج كرده است، سن عائشه در هنگام ازدواج با رسول خدا 24 سال خواهد شد. این عدد با توجه به سن عائشه در هنگام ایمان آوردن، تغییر می‌كند. بنابراین، ازدواج عائشه با رسول خدا در سن شش و یا نُه سالگی از دروغ‌هایی است كه در زمان بنی امیه ساخته شده است و با واقعیت‌های تاریخی سازگاری ندارد. [9]
در پایان توجه به این نکته لازم است:
در مورد سنّ ازدواج نمی‌توان نسخه واحدی برای همه زمان‌ها و مکان‌ها تجویز کرد؛ زیرا شرائط زمانی و مکانی باعث تفاوت نیاز به ازدواج در افراد مختلف می‌شود. مثلاً در بعضی مناطق به دلیل رشدِ جسمانی کافی یا دمای محیط و نوع تغذیه، دختران دچار بلوغ زودرس می‌شوند و زودتر از دیگر مناطق آمادگی برای ازدواج پیدا می‌کنند. در جامعه ما نیز تا همین چند دهه قبل سنّ ازدواج دختران نزدیک به سنّ بلوغ بود و به دلیل استفاده از نیرو و طراوت جوانیِ زوجین، به ازدواجی بسیار موفّق منجر می‌شد و فرزندان سالم و پویایی از این خانواده‌ها تقدیم جامعه می‌شدند.
------------------------------------------------------------------------
پي نوشت:
[1]. صحیح البخاری، ج 3، ص 3606، ح3606 ،كتاب فضائل الصحابة، بَاب تَزْوِیجِ النبی خَدِیجَةَ وَفَضْلِهَا: عَائِشَةَ قالت ما غِرْتُ على امْرَأَةٍ ما غِرْتُ على خَدِیجَةَ من كَثْرَةِ ذِكْرِ رسول اللَّهِ (ص) إِیَّاهَا قالت وَتَزَوَّجَنِی بَعْدَهَا بِثَلَاثِ سِنِینَ وَأَمَرَهُ رَبُّهُ عز وجل أو جِبْرِیلُ علیه السَّلَام أَنْ یُبَشِّرَهَا بِبَیْتٍ فی الْجَنَّةِ من قَصَبٍ.
[2]. ابن ملقن بعد از نقل روایت بخاری و استدلال به آن می‌گوید: رسول خدا در سال دوم هجری، عائشه را به خانه خود آورد. (غایة السول فی خصائص الرسول، ج 1، ص 236)
[3]. بلاذری در انساب الأشراف در شرح حال سوده، همسر دیگر رسول خدا صلی الله علیه وآله می‌نویسد: رسول خدا بعد از خدیجه، چند ماه قبل از هجرت با سوده بنت زمعه، ازدواج كرد و او نخستین همسری بود كه رسول خدا در مدینه با او همبستر شد. (أنساب الأشراف، ج 1، ص 181)
[4]. از مورخین بنام اهل سنّت و متوفای748هـ.
[5]. تاریخ الإسلام ووفیات المشاهیر والأعلام (ذهبی)، ج 3، ص 288: سوده در سال آخر خلافت عمر از دنیا رفت، او چهار سال تنها همسر رسول خدا بود، هیچ زنی و هیچ كنیزی در آن چهار سال با سوده در این امر شریك نبود، سپس رسول خدا با عائشه ازدواج كرد.
[6]. ابونعیم اصفهانی در معرفة الصحابة می‌نویسد: اسماء دختر ابوبكر، از جانب پدر خواهر عائشه و از او بزرگتر بود، اسماء، بیست و هفت سال قبل از تاریخ به دنیا آمد. (ج 6، ص 3253، رقم : 3769)- همچنین به این منابع رجوع کنید: المعجم الكبیر(طبرانی)، ج 24، ص 77، تاریخ مدینة دمشق وذكر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل(ابن عساکر)، ج 69، ص 9؛ أسد الغابة فی معرفة الصحابة(ابن اثیر)، ج 7، ص 11؛ تهذیب الأسماء واللغات (نووی)، ج 2 ، ص 597 ـ 598؛ مجمع الزوائد ومنبع الفوائد (هیثمی)، ج 9، ص 260؛ تقریب التهذیب (عسقلانی)، ج 1، ص 743و... .
[7]. سنن البیهقی الكبرى، ج 6، ص 204.
[8]. نووی در تهذیب الإسماء می‌نویسد: ابن خیثمیه در تاریخش از ابن اسحاق نقل كرده است كه عاشه در كودكی و بعد از هیجده نفر ایمان آورد. (ج 2، ص 615)- همچنین: البدء والتاریخ (مقدسی)، ج 4، ص 146.و السیرة النبویة (ابن هشام)، ج 2 ، ص 92.
[9]. خلاصه‌ی تحقیقی از گروه پاسخ به شبهات مؤسسه تحقيقاتي حضرت ولي عصر (عج):
http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?bank=question&id=699
اللهم صلّ علي محمّد و آل محمّد و عجّل فرجهم