ولایت فقیه به عنوان «منصب» رهبری و اداره جامعه اسلامی در عصر غیبت ، و مجتهد بودن یکی از «شرایط » تصدی آن می باشد .
توضیح آنکه ؛ ولایت فقیه منصبی است كه بر اساس ادله عقلی و نقلی متعدد و معتبر در عصر غیبت معصومین (ع) برای مجتهدان جامع الشرائط قرار داده شده است و بر اساس آن فقیه و مجتهد جامع الشرائط وظیفه اداره حكومت اسلامی را بر عهده دارد.
به عنوان نمونه امام صادق(ع) در مقبوله عمربن حنظله می فرماید: «... ینظران من كان منكم ممن قد روی حدیثنا و نظر فی حلالنا و حرامنا و عرف احكامنا فلیرضوا به حكما فانی قد جعلته علیكم حاكما فاذا حكم بحكمنا فلم یقبل منه فانما استخف بحكم الله و علینا ردّ و الراد علینا الراد علی الله وهو علی حدّ الشرك بالله ؛
مردم باید دقت كنند و از بین فقهایی كه راوی حدیث ما هستند و در احكام حلال وحرام ما صاحب نظرند وبا احكام اهل بیت(ع) آشنایی دارند، فقیهی را انتخاب كنند و او را در میان خود حاكم قرار دهند كه من او را بر شما حاكم قرار دادم پس هرگاه حكمی كرد و از او قبول نكردند، حكم ما را سبك شمرده اند و ما را رد كرده اند، و آن كس كه ما را رد كند خدا را رد كرده است و رد كردن خدادر حد شرك به خدا است»
(وسائل الشیعه، ج 18، باب 11، ص 98، ح 1 - اصول كافی، ج 1، ص 67)
مقصود از شخص آگاه به حلال و حرام، همان فقیه جامع الشرایط است که به هنگام دسترسی نداشتن به معصوم (ع)، عهده دار رهبری و زعامت جامعه اسلامی می باشد .
با بررسی روایات و دلایل متعدد ولایت فقیه عمده ترین شرایط ولایت فقیه عبارت است از:
1. فقاهت یا اجتهاد ؛ یعنی، از نظر علمی در حدی باشد كه در تمام مسائل بتواند احكام الهی را با مراجعه به ادله تفصیلی (كتاب، سنت، عقل و اجماع) كشف و استنباط كند.
2 . عدالت و تقوا؛
3. قدرت مدیریت، تدبیر، شجاعت و توان اداره كلان جامعه؛
با توجه به شرایط فوق، اجتهاد، شرط لازم رهبری و ولایت فقیه است . و مجتهدی که از شرایط فوق برخوردار باشد ، مشمول ادله ولایت فقیه می باشد . بر این اساس تفاوت اصلی میان ولایت فقیه با مجتهد ، در حقیقت تفاوت یک منصب با شرایط تصدی آن است .
-------------------------
براى آگاهى بیشتر ر.ك: الف. آیت الله جوادى آملى، ولایت فقیه ولایت، فقاهت و عدالت، ص 47؛ ب. قاضى زاده، كاظم، اندیشه هاى فقهى سیاسى امام خمینى. ج . دین ودولت در اندیشه اسلامی ، محمد سروش ، قم : بوستان کتاب .