رهروان ولایت ـ بسم الله الرحمن الرحیم
ضرورت وجود توکل در زندگی قرآنی
بر حسب قرآن مجید حضرت نوح(علیه السلام) اولین پیغمبری است که در زمان وی عذاب نازل گردیده است. قرآن کریم در آیات مختلف و در سوره ای متعدد به بیان ماجرای زندگی حضرت نوح (علیه السلام) پرداخته است .ویژگی های ارزشمندی که خداوند متعال از حضرت نوح (ع)بیان می فرماید راهگشای طالبان شاخصه‌های درست زندگی کردن است.
خداوند متعال در خصوص این شاخصه ارزشمند حضرت نوح می‌فرماید:
وَ اتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ نُوحٍ إِذْ قالَ لِقَوْمِهِ يا قَوْمِ إِنْ كانَ كَبُرَ عَلَيْكُمْ مَقامي وَ تَذْكيري بِآياتِ اللَّهِ فَعَلَى اللَّهِ تَوَكَّلْتُ فَأَجْمِعُوا أَمْرَكُمْ وَ شُرَكاءَكُمْ ثُمَّ لا يَكُنْ أَمْرُكُمْ عَلَيْكُمْ غُمَّةً ثُمَّ اقْضُوا إِلَيَّ وَ لا تُنْظِرُونِ[یونس:71]سرگذشت نوح را بر آنها بخوان! در آن هنگام كه به قوم خود گفت: «اى قوم من! اگر تذكّرات من نسبت به آيات الهى، بر شما سنگين (و غير قابل تحمّل) است، (هر كار از دستتان ساخته است بكنيد.) من بر خدا توكّل كردهام! فكر خود، و قدرت معبودهايتان را جمع كنيد سپس هيچ چيز بر شما پوشيده نماند (تمام جوانب كارتان را بنگريد) سپس به حيات من پايان دهيد، و (لحظهاى) مهلتم ندهيد! (امّا توانايى نداريد!)»
منظور از توكل سپردن كارها به خدا، و اعتماد بر لطف اوست، زيرا «توكل» از ماده «وكالت» به معني وكيل نمودن و اعتماد بر ديگري كردن است. «(توكّل) به حسب لغت اظهار عجز است و اعتماد بر غير است».[1] براي فهم معناي توكل بايد دقت بسيار كرد و آن را از محققان بينا به حقايق الهي فراگرفت چرا كه «توكّل يكي از منازل دين و مقامي از مقامات اهل يقين و بلكه از درجات عالي مقرّبين است و دانستن چگونگي آن مشكل، و عمل به آن دشوار است. سبب دشواري فهم و شناخت آن اين است كه توجّه صرف به اسباب (وسايل انجام امور) واعتماد بر آنها شرك در توحيد و بكلّي اسباب را ناديده گرفتن، ضربه زدن بر سنّت و بدنام كردن شريعت است و تكيه بر آنها بي آن كه آنها را اسباب بداني، خدشه دار كردن چهره عقل و غوطه ور شدن در گرداب جهل است...».[2]
توكل آن است كه انسان در همه كارها خود را جاهل و عاجز بداند و كار خود را به خداي عليم قدير واگذار كند... ما براي انجام كارها و دستيابي به اهداف خود همواره از اسباب و وسايلي استفاده مي كنيم و براي رسيدن به مرحله توكل بايد نه تنها همه آن اسباب و وسايل را از خدا و خدا را «مسبب الاسباب» بدانيم، بلكه بايد نه خود مدعي استقلال در برابر خدا باشيم و نه براي اسباب و ابزار فعل، استقلال در سببيت قائل باشيم. البته توكل آن نيست كه انسان كار را به خود يا ساير اسباب و علل نسبت ندهد، بلكه بايد خداي سبحان را سبب اصيل و سبب ساز هر كاري بداند و همه ماسوا را شئون و مظاهر فاعليت خدا بداند. زيرا هيچ سببي در تأثير و سببيت خود مستقل نيست و تنها به ميزاني كه خداي سبحان به آن سببيت بخشيده، قدرت تأثير دارد. خداي سبحان بهترين وكيل انساني است كه از خود هيچ علم و قدرتي ندارد. زيرا او تنها وكيلي است كه هر چه را اداره كند خبيرانه و قديرانه مي تواند به انجام رساند.[3]
بنابراين، توكل در همه امور زندگي ما لازم است و بايد جريان داشته باشد. و ما هيچ گاه حتي اگر تمام ملزومات ضروري براي انجام يك كار را داشته باشيم، باز هم بخاطر اثر بخشي همه آنها، بايد توكل كنيم و حصول نتيجه را فقط از او بدانيم و از او طلب كنيم. معناي توكل اين نيست كه انسان دست از هر كاري بكشد و در انتظار اين باشد كه خدا كليه كارهاي مرا انجام مي دهد. بلكه اين معنا بر خلاف برنامه هاي اسلام و قرآن است.[4]
در احاديث وارد شده است كه از امام معصوم پرسيدند: توكل چيست؟ فرمود: «لاتخاف سواه. توكل اين است كه از غير خدا نترسي».[5]
از اين تعبيرات به خوبي استفاده مي شود كه روح توكل انقطاع الي الله يعني بريدن از مخلوق و پيوستن به خالق است، و آن كس كه داراي اين روحيه نباشد به حقيقت توكل نايل نشده است.[6] در حقيقت سرّ توكل تكيه و اعتماد به خداست، بجاي تكيه به توان، عقل و علم شخصي و نگاه استقلالي (يعني داراي وجود و اثر دانستن موجودات جدا از ذات الهي). و نهراسيدن از هيچ چيز غير خدا. و شخص متوكل در عين بهره مندي از امكانات موجود، و حتي نبود آنها، تأثير و نتيجه مطلوب را از خدا مي خواهد و در اين راستا به خداي خويش توكل مي كند.
در قرآن كريم در آيات متعددي به مسئله توكل و لزوم آن اشاره شده است و آن را از لوازم و شرط ايمان بخدا برشمرده است: وَ عَلَي اللََّهِ فَتَوَكَّلُوا إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ[مائده : 23] بر خداي توكل كنيد اگر مؤمنيد».
وَتَوَكَّلْ عَلَي اللَّهِ وَ كَفي بِاللَّهِ وَكيلاً[احزاب : 3.]. «و در كارها بر خدا توكل كن كه تنها خدا براي وكالت كفايت است».
وَ تَوَكَّلْ عَلَي الْحَيِّ الَّذي لا يَمُوتُ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِهِ وَ كَفي بِهِ بِذُنُوبِ عِبادِهِ خَبيراً[فرقان : 58.]«و تو بر خداي زنده ابدي كه هرگز نمي ميرد توكل كن و به ستايش ذات او، وي را تسبيح و تنزيه گوي و كفايت است خدا بر اينكه به گناهان بندگانش آگاه است».
-------------------------
پاورقی:
1. امام خميني، چهل حيث، برگرفته از کتابخانه نور. ص214.
2. فيض كاشاني، توحيد و توكل (ترجمه المحجة البيضاء في تهذيب الاحياء)، ترجمه عارف، سيد محمد صادق، ص1ـ2، برگرفته از سايت کتابخانه نور.
3. جوادي آملي، عبدالله، مراحل اخلاق در قرآن، از کتابخانه الکترونيکي حوزه علميه قم. ج1، ص2.
4. نجفي، محمد جواد، تفسير آسان، ص180ـ181، از کتابخانه نور.
5. مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، ج68، ص143، ح42.
6. مکارم شيرازي، ناصر، اخلاق در قرآن فروع مسائل اخلاقي، ج2، ص267، کتابخانه حوزه.
منبع:مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات دینی حوزه علمیه قم
خلاصه سخنرانی استاد سابقون در کنفرانس آیه های انتظار در تاریخ 93/3/5
لینک سخنرانی های قبلی: http://www.jonbeshnet.ir/category/447