-واژه توسل مصدر ثلاثی مزید از باب تفعل متشکل از ماده وسل به معنای رغبت و طلب کردن است(۱) قدیمی ترین واژه بدست آمده از ریشه (وسل) کلمه (وسیلة) می باشد که معنای وضعی وسل را در خود حفظ نموده است.
بسم الله الرحمن الرحیم
آیات توسل در قرآن کریم
واژه توسل مصدر ثلاثی مزید از باب تفعل متشکل از ماده وسل به معنای رغبت و طلب کردن است(۱) قدیمی ترین واژه بدست آمده از ریشه (وسل) کلمه (وسیلة) می باشد که معنای وضعی وسل را در خود حفظ نموده است. جوهری در بیان معنای الوسیله می نویسد:( الوَسِيلَةُ: ما يتقرَّب به إلى الغير).(۲) آنچه که فرد بوسیله آن به سوی غیر خود تقرب می جوید. ابن منظور در لسان العرب وسیله را به معنای درجه و جایگاه نزد پادشاه و نزدیکی معنا نموده است.(۳)
عین واژه توسل در قرآن کریم به کار نرفته است اما محتوای بسیاری از آیات به معنای توسل و وسیله قرار دادن برای تقرب بازگردانده شده است. توسل به معنای اصطلاحی آن در آیات فراوانی از قرآن کریم ذکر شده است، آیات توسل در قرآن کریم در دو گروه تقسیم می شود برخی از آیات نظیر؛ آیه ۳۵ سوره مبارکه مائده معنای توسل در قالب واژه وسیله در آن ذکر شده است و برخی دیگر از روایان از حیث فحوای مضمون و محتوا به مشروعیت توسل اشاره دارند.
اما گروه اول از آیات توسل به قرار ذیل می باشد:
۱.خدای متعال در قرآن کریم می فرماید:((یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ وَجَاهِدُوا فِی سَبِیلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ)).(۴)ای کسانی که ایمان آورده اید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید و وسیله ای برای تقرب به او بجویید و در راه او جهاد کنید،باشد که رستگار شوید.
۲.خدای متعال در قرآن کریم می فرماید:((أُولَئِکَ الَّذِینَ یَدْعُونَ یَبْتَغُونَ إِلَی رَبِّهِمُ الْوَسِیلَةَ أَیُّهُمْ أَقْرَبُ وَیَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَیَخَافُونَ عَذَابَهُ ۚ إِنَّ عَذَابَ رَبِّکَ کَانَ مَحْذُورًا)).(٥)کسانی را که آنان (به عنوان معبود) می خوانند، خودشان وسیله ای (برای تقرّب) به پروردگارشان می جویند، وسیله ای هر چه نزدیکتر و به رحمت او امیدوارند و از عذاب او می ترسند. چرا که عذاب پروردگارت، همواره هراسناک است.
اما گروه دوم از آیات کریم که از حیث محتوا به معنای توسل بازگردانده می شود و معنای تقرب جستن بواسطه ی وسیله ای اعم از شخصیت،دجایگاه و غیره را افاده می کند به قرار ذیل می باشد:
۱.خدای متعال در قرآن کریم می فرماید:((فَتَلَقَّی آدَمُ مِن رَّبِّهِ کَلِمَاتٍ فَتَابَ عَلَیْهِ ۚ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ)).(۶)سپس آدم از پروردگارش کلماتی دریافت داشت. (و با آنها توبه کرد) و خداوند توبه او را پذیرفت.زیرا او توبه پذیر و مهربان است
۲.خدای متعال در قرآن کریم می فرماید:((وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا ۚ وَاذْکُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ...))(۷)و همگی به ریسمان خدا [= قرآن، و هرگونه وسیله وحدت الهی]، چنگ زنید و پراکنده نشوید. ونعمتِ (بزرگِ) خدا را بر خود، به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید و او میان دلهای شما الفت برقرار ساخت.
۳.خدای متعال در قرآن کریم می فرماید:((
وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلَّا لِیُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ ۚ وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُوا أَنفُسَهُمْ جَاءُوکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَّحِیمًا)).(۸)ما هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر برای این که به فرمان خدا، از وی اطاعت شود و اگر این مخالفان، هنگامی که به خود ستم می کردند (و فرمانهای خدا را زیرپا می گذاردند)، به نزد تو می آمدند و از خدا طلب آمرزش می کردند و پیامبر هم برای آنها استغفار می کرد، خدا را توبه پذیر و مهربان می یافتند.
منابع
۱.ابن فارس، احمد، معجم مقائیس اللغه، دارالفکر، ج۶، ص۱۱۰.
۲.جوهری، اسماعیل بن حماد،الصحاح تاج اللغه، دارالعلم للملایین،ج۵، ۱۸۴۱.
۳.ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، دار صادر، ج۱۱، ص۷۲۴.
۴.سوره مائده: ۳۵.
٥.سوره اسراء: ٥٧.
۶.سوره بقره: ۳۷.
۷.سوره آل عمران: ۱۰۳.
۸.سوره نساء: ٦٤.