مقایسه "یوسف و مریم"؛ الگوهای عفاف در قرآن

10:52 - 1393/04/28
چکیده: قرآن كريم در مقام معرفي ملكه عفاف هم تمثيل از مرد مي‏‌آورد و هم از زن. حال بايد ديد كه آيا مرد در اين صحنه عفيفانه‏‌تر تجلّي کرده، يا زن؟
مریم مقدس

رهروان ولایت ـ عفاف به معنای پارسایی و پاک دامنی و خودداری از کارهای حرام و زشت است و «عفت»، حالتی نفسانی است که بر شهوت غلبه کند. در عرب نیز به گُلی که در برگ هایش پوشیده شده باشد، «مُعفَّف» می‌گویند.[1]
عفاف روح پوشش است که سلامت روانی و جاذبه جسمانی را تضمین می‌کند.[2]

قرآن كريم در مقام معرفي ملكه عفاف هم تمثيل از مرد مي‏‌آورد و هم از زن. حال بايد ديد كه آيا مرد در اين صحنه عفيفانه‏‌تر تجلّي کرده، يا زن؟

يوسف صديق(سلام‏ اللَّه عليه) و حضرت مريم(سلام‏ اللَّه عليها) مزاياي ارزشي فراواني داشتند كه قرآن نقل مي‏‌كند. امّا آنچه مورد توجه است، وجود ملكه عفاف در آنها است. هم يوسف مبتلا شد و در اثر عفاف، نجات پيدا كرد و هم مريم امتحان شد و در پرتو عفاف، به پیروزی رسید. مهم عكس‏‌العملی است که هر يك از اين دو معصوم(عليهما السلام) انجام دادند.

قرآن کریم در مورد زمان آزمایش یوسف می‌فرماید:
« همَّت به وهمّ بها لولا أن رأي برهان ربّه؛[يوسف/24] آن زن قصد او كرد و او نيز اگر برهان پروردگار را نديده بود آهنگ او مي‏‌كرد».
حضرت یوسف در سخت‌ترین مقام آزمایش شد. مقام اهتمام، مرحله سوم و خطرناکترین مرحله است. عفاف در مرحله مقدّمات یا مرحله فعل بسیار آسانتر از مرحله اهتمام است. [3]

به سبب سرافرازی در این امتحان بود که درباره ایشان می‌فرماید:
« انّه من عبادنا المخلَصين؛[یوسف/24] او از بندگان ويژه و برگزيده ما بود». یعنی همان بندگانی که مورد اغوای شیطان واقع نمی‌شوند.[4]

امّا حضرت مريم(عليها السلام) از لحاظ ملكه عفاف، يا هم‌سطح يوسف صديق عليه است و يا از او بالاتر. زیرا در قرآن کریم وقتي از عفاف مريم سخن به میان می‌آورد، مثل حضرت یوسف نیست که اگر دليل الهي را مشاهده نمي‏‌كرد، مايل بود[5]، بلكه می‌فرماید:« قالت انّي أعوذ بالرّحمن منك إن كنت تقيّاً؛[ مريم/18] مريم گفت: اگر پرهيزكاري از تو به خداي رحمان پناه مي‏‌برم».
نه‏ تنها خودش ميل ندارد، بلکه آن فرشته را هم كه به شکل انسان آمده بود، نهي از منكر مي‏‌كند و مي‏‌گويد: اگر تو باتقوايي، دست به اين كار نزن. من كه دستم بسته است، تو هم دستت را ببند.
آيا اين تعبير لطيف‏تر از تعبير يوسف نيست؟

درباره يوسف، فرمود: اگر برهان ربّ را نمي‏‌ديد، یعنی به اين قصد بود، ولي چون برهان رب را ديد، قصد نكرد، وليكن درباره مريم نه تنها درباره خودش، سخن از قصد نيست، بلكه فرشته متمثل را نيز از اين قصد نهي مي‏‌كند.[6]

مریم به مرحله‌ای رسیده بود که از غذای بهشتی تغذیه می‌کرد[7] وهمچنين فرشتگان با مريم سخن مي‌گفتند و به او بشارت می‌دادند:
«واذ قالت الملائكة يا مريم انّ اللَّه اصطفاكِ وطهرّك واصطفاكِ علي نساء العالمين يا مريم اقْنُتي لربّك واسجدي واركعي مع الرّاكعين؛[آل عمران/42 و43] و هنگامي را كه فرشتگان گفتند: اي مريم، خداوند تو را برگزيده و پاك ساخته و تو را بر زنان جهان برتري داده است. اي مريم، عبادت خدا كن و سجده كن و با ركوع‏‌كنندگان راكع باش». [8]

ایشان در آیه دیگری به عنوان"صدّیقة" معرفی می‌شود: «مَّا الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ إِلاَّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهِ الرُّسُلُ وَأُمُّهُ صِدِّيقَةٌ...؛[مائده/75] مسيح پسر مريم جز پيامبری نبود، که پيامبرانی پيش از او بوده اند و مادرش زنی راستگوی بود». يعني عيسي داراي مادري بود كه سخنان غيب را تصديق مي‏‌كرد، او نه‏‌تنها صادق بود بلكه از صديقين به شمار مي‏‌آمد. و اين صديق بودن او و صحّه گذاشتن خداوند بر اين موضوع، نشانگر آن است كه همه اين فضائل از آنِ خود اوست.[9]

به همین خاطر است که در سوره تحریم به عنوان یکی از دو زن الگو معرفی شده است:
«و مريم ابنت عمران الّتي أحصنت فرجها فنفخنا فيه من روحنا وصدقت بكلمات ربّها وكتبه و كانت من القانتين؛[تحریم/12] و مريم دختر حضرت عمران را، كه خود را پاكدامن نگاه داشت و در او از روح خود دميديم و سخنان پروردگار خود و كتاب‌هاي او را تصديق كرد و از عبادت‏‌پيشگان بود».

----------------------------------------------
پی‌نوشت:
[1]. مفردات ألفاظ القرآن، ص573:« العفه حصول حاله تمتنع بها الشهوه » عفت حالتی درونی و نفسانی است که توسط آن از غلبه شهوت جلوگیری می شود.
[2]. امام علی علیه السلام می فرماید: «زَکاةُ الْجَمال العِفافُ؛ پاکیزگی زیبایی در عفت ورزی است».
[3]. مراد از مرحله اهتمام در اين جا، همان است كه آن زن مصري، همت گماشت و همتش در حدّ تعقيب يوسف عليه السلام به فعليت رسيد. ولي يوسف صديق ـ سلام‏اللَّه عليه ـ نه تنها مرتكب حرام نشد و نه‏تنها مقدمات حرام را آماده نكرد، بلكه قصد و همت و خيال هم در ميان نبود. به دليل اين‏كه آيه شريفه، همّت و قصد حضرت را تعليق به چيزي كرد كه حاصل نشد و فرمود: (وهمّ بها لولا أن رأي برهان ربّه) چون برهان ربّ را ديد، قصد نكرد.
[4]. الّا عبادك منهم المخلصين: حجر/40.
[5]. یوسف/24.
[6]. زن در آينه جلال و جمال -  صفحه 147 .
[7]. « كلّما دخل عليها زكريّا المحراب وجد عندها رزقاً قال يا مريم اَنّي لكِ هذا قالت هو من عند اللَّه يرزق من يشاء بغير حساب؛[آل عمران/37] هرگاه كه زكريا در محراب بر او وارد مي‏شد نزد او نوعي خوراكي مي‏يافت. گفت: اي مريم اين از كجا براي تو آمده است؟ او گفت: اين از جانب خداست، كه خدا به هر كس بخواهد بي‏شمار روزي دهد».
[8]. اذ قالت الملائكة يا مريم انّ اللَّه يبشّرك بكلمة منه اسمه المسيح؛[آل عمران/45] و هنگامي كه فرشتگان گفتند: اي مريم خداوند تو را به كلمه‏اي از جانب خود كه نامش مسيح، عيسي بن مريم است مژده مي‏دهد».
[9]. زن در آينه جلال و جمال -  صفحه 165.

اللهم صلّ علي محمّد و آل محمّد و عجّل فرجهم

کلمات کلیدی: 

Plain text

  • تگ‌های HTML مجاز:
  • آدرس صفحات وب و آدرس‌های پست الکترونیکی بصورت خودکار به پیوند تبدیل می‌شوند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
8 + 0 =
*****