رهروان ولایت ـ رزق و روزی کلماتی هستند که زیاد بکار برده می‌شوند و در معنای آن گفته شده: «هر چیزی که از آن استفاده می‌شود روزی (رزق) است خواه آن چیز غذا باشد یا غیر آن» [1] و همچنین بمعنى بخشش مستمر و متداوم است اعم از اینكه آن بخشش، مادى باشد یا معنوى. [2]
انسان در مقابل رزق و روزی، وظایفی دارد که دانستن آن‌ها تأثیر خوبی در عقاید و اعمال او دارد که به مهم‌ترین آن وظایف، اشاره می‌شود:
اول- بدانیم این خداوند است که به همه‌ی بندگان روزی می‌دهد:
خداوند در موارد مختلفی از قرآن کریم، انسان را به این موضوع، متوجه کرده و رزق را به خود، نسبت می‌دهد و روزی رساندن به همه‌ی جنبندگان را به عهده گرفت و فرمود: «وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلاَّ عَلَى اللَّهِ رِزْقُها؛ [هود/6] هیچ جنبندهاى در زمین نیست مگر آنكه خدا رزق او را به عهده گرفته است»، اما این به معنای آن نیست که انسان، در گوشه‌ای بنشیند و منتظر باشد که غذایی از آسمان، برای او برسد بلکه منظور، این است که هم کار و تلاش؛ داشته باشیم و هم بدانیم که آنچه بدست می‌آوریم از جانب خداوند است.
به همین خاطر است که امام علی(علیه‌السلام) می‌فرماید: «الرِّزْقُ رِزْقَانِ رِزْقٌ تَطْلُبُهُ وَ رِزْقٌ یَطْلُبُكَ فَإِنْ لَمْ تَأْتِهِ أَتَاكَ؛ [3] روزى دو گونه است، روزیى كه تو آن را می‌جویى، و روزیى كه او تو را مىجوید، كه اگر به سراغش نروى به سوى تو می‌آید»، مثلا: نور، باران، هوا، هوش و حافظه و استعداد در انسان، از روزی‌هایی هستند که به سراغ انسان می‌آیند اما خیلی از روزی‌ها هم با کار و تلاش، بدست می‌آیند و به همین‌خاطر، همهى پیشوایان دینى ما؛ كار مىكردند. [4]
دوم- بدست آوردن رزق حلال:
گذشته از اینکه بنابر فرمایش پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) برترین عبادت؛ بدست آوردن روزی حلال است که فرمود: «الْعِبَادَةُ سَبْعُونَ جُزْءاً وَ أَفْضَلُهَا جُزْءاً طَلَبُ الْحَلَالِ؛ [5] عبادت هفتاد جزء دارد، و از همه بهتر، تلاش برای بدست آوردن روزى حلال است»، در جاهای مختلف قرآن کریم، مؤمنان و بلکه همه‌ی مردم، مأمور هستند که از روزی حلال، استفاده کنند، به این خاطر فرمود: «وَ كُلُوا مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ حَلالاً طَیِّباً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی أَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُون؛ [مائده/88] از نعمت‌های حلال و طیّب که خداوند، روزیتان کرده است بخورید و از (مخالفت) خداوندی که به او ایمان دارید، بپرهیزید» و در آیه‌ای دیگر، خطاب به همه‌ی مردم می‌فرماید: «یا أَیُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلالاً طَیِّباً وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبین؛ [بقره/168] اى مردم! از آنچه در زمین است، حلال و طیّب، بخورید و از گامهاى شیطان، پیروى نكنید كه او دشمن آشكار شماست».
«حلال» چیزى است كه ممنوعیتى نداشته باشد، و «طیّب» به چیزهاى پاكیزه گفته مىشود كه موافق طبع سالم انسانى است، نقطه مقابل «خبیث» كه طبع آدمى از آن تنفر دارد. [6]
سوم- شکرگزاری :
با بدست آوردن روزیِ حلال، وظیفه‌ی انسان تمام نمی‌شود بلکه باید آن روزی حلال را در راه حلال، صرف کند و همچنین، شکر نعمت‌ها و روزیی که خداوند به او عطا فرموده را هم بجا آورد.
در چند مورد از قرآن کریم، بعد از اینکه سخن از روزی خداوند به بندگان به میان آمد، وظیفه‌ی شکرگزاری در مقابل روزی و نعمت‌های الهی هم مطرح شده است، به عنوان نمونه فرمود: «فَكلُُواْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ حَلَالًا طَیِّبًا وَ اشْكُرُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ إِن كُنتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُون؛ [نحل/114] از آنچه خداوند روزیتان كرده است حلال و پاكیزه بخورید و شكر نعمتهاى او را بجا آورید اگر او را مىپرستید».
تعریف و توضیح «شُکر»:
در تعریف و توضیح شُکر، گفته شده که:
شکر یعنی: به یاد آوردن و تصوّر نعمت و آشکار نمودن آن نعمت، و توضیح آن به این صورت است که: شکر، بخاطر نعمت می‌باشد و سه نوع شکر داریم:
اول: شکر قلبی؛ و آن یاد آوری نعمت است.
دوم: شکر زبانی؛ و آن ستایش و سپاسگزاری با زبان است.
سوم: شکر با عمل و جوارح؛ و آن پاداش دادن و جبران کردن نعمت، به اندازه‌ی شایستگی و سزاواری نعمت‌دهنده است. [7]
فایده‌های انجام وظیفه؛ در مقابل رزق و روزی:
وقتی انسان بداند که این خداوند است که به بندگانش روزی می‌هد، برای افزایش مال و ثروت، دروغ نمی‌گوید و به دیگران، ظلم نمی‌کند و یا نماز را بخاطر کسب درآمد، به تأخیر نمی‌اندازد و یا به‌خاطر درآمد کم، ازدواج‌ها به تأخیر نمی‌افتد.
و اگر انسان، به دنبال روزی حلال باشد و از آن استفاده کند (چنانکه در روایت، آمده) یکی از عوامل استجابت دعاست [8] و در مورد ترک لقمه‌ی حرام، امام صادق(علیه‌السلام) فرمود: «تَرْكُ لُقْمَةِ حَرَامٍ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى مِنْ صَلَاةِ أَلْفَیْ رَكْعَةٍ تَطَوُّعاً؛ [9] نزد خداوند متعال ترک یک لقمه حرام از دو هزار رکعت نماز مستحبی با ارزش تر است، و همچنین پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) فرمود: «مَنْ أَكَلَ الْحَلَالَ قَامَ عَلَى رَأْسِهِ مَلَكٌ یَسْتَغْفِرُ لَهُ حَتَّى یَفْرُغَ مِنْ أَكْلِهِ؛ [10] وقتی بنده ای مشغول خوردن مالی می شود که از راه حلال به دست آورده است فرشته ای هم مشغول طلب بخشش برای او می شود تا زمانی که او دست از خوردن بکشد.
و شکرگزاری در برابر نعمت، موجب زیاد شدن و دوام نعمت می‌شود، چنانکه قرآن کریم می‌فرماید: «وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّكُمْ لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزیدَنَّكُم؛ [ابراهیم/7] و (نیز به یادآور) هنگامى كه پروردگارتان اعلام فرمود: همانا اگر شكر كنید، قطعاً (نعمتهاى) شما را مىافزایم»٬ و امام علی(علیه‌السلام) فرمود: «مَعَ الشُّكْرِ تَدُومُ النِّعْمَةُ؛ [11] نعمت، با سپاسگزارى دوام مىیابد».
و همه‌ی آنچه عرض شد در این یک آیه از قرآن کریم، خلاصه شده که فرمود: «فَكلُُواْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ حَلَالًا طَیِّبًا وَ اشْكُرُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ إِن كُنتُمْ إِیَّاهُ تَعْبُدُون؛ [نحل/114] از آنچه خداوند روزیتان كرده است حلال و پاكیزه بخورید و شكر نعمتهاى او را بجا آورید اگر او را مىپرستید».
--------------------------------------
پی‌نوشت:
[1]. با استفاده از قاموس قرآن، ج3، ص82
[2]. تفسیر نمونه، ج9، ص18
[3]. نهج‌البلاغه، حکمت379
[4]. با استفاده از تفسیر نور، ج5، ص283
[5]. معانی الأخبار (ناشر: جامعه مدرسین)، ص367
[6]. تفسیر نمونه، ج1، ص569
[7]. با استفاده از المفردات فی غریب القرآن، ص461
[8]. امام صادق علیه السلام فرمود: «مَنْ سَرَّهُ أَنْ یُسْتَجَابَ دُعَاؤُهُ فَلْیُطَیِّبْ مَكْسَبَهُ؛ «عدة الداعي و نجاح الساعي، ص140» کسی که دوست دارد با استجابت دعایش شادمان گردد باید کسب و درآمد خود را طیب و حلال کند.
[9]. مجموعة ورام(تنبيه الخواطر)، ج2، ص120
[10]. بحار الانوار(ناشر: اسلامیه)، ج63، ص314
[11]. تصنیف غرر الحكم و درر الكلم (ناشر: دفتر تبلیغات)، ص278
نظرات
شكر . شكر