رهروان ولایت ـ به اعتقاد شیعه یکی از اوصاف پیامبر اکرم و امامان معصوم(صلواتاللهعلیهماجمعین) که جانشینان برحق نبی گرامی اسلام بودند،[1] این است که آن بزرگواران «واسطه فیضاند» ؛ به اين معنى كه هر گونه امداد و رحمت و بركت و قدرتى از سوى خداوند به بندگانش يا ساير موجودات جهان هستى میرسد، از طريق آنان است، همانند آبهاى آشاميدنى خانههاى يك شهر كه همه از طريق شاه لوله اصلى مىگذرد، اين لوله عظيم آبها را از منبع اصلى دريافت میکند و به همه جا مىرساند.[2] بنابراین وجود انبيا و ائمه(علیهمالسلام) در مرتبهای قرار دارند که شایستگی دریافت فیض از خداوند متعال را بیواسطه دارند و دیگر موجودات که فاقد آن مرتبه هستند، تحت ولایت آنها که در طول ولایت خداوند و به اذن اوست، قرار گرفته و کسب فیض میکنند.
امام، فرد كاملى است كه به تمام عقايد حقه الهى، معتقد و به تمام اخلاق و صفات نيك، آراسته است و همه كمالاتى كه از جانب خداوند افاضه شده و ممكن است در افراد، تحقق يابد، در او فعليت يافته است. پس امام، مصب و مجراى فيوض الهى و واسطه بين انسان و عالم غيب است.
امام، پيشرو قافله انسانيت و غايت تكامل نوع انسان است و بايد هميشه در بين انسانها، چنين فرد كاملى وجود داشته باشد كه پيوسته مورد هدايت و تأييد و افاضات خداى متعال گردد و به وسيله افاضات معنوى و جذبههاى باطنى، هر فردى را طبق استعدادش، به كمال مطلوب برساند. وجود مقدس امام، بدون واسطه، با عالم غيب ارتباط دارد و درهاى كمالات غيبى بر او گشوده است و تحت ولايت و هدايت مستقيم پروردگار جهان، زندگى می كند.[3]
این اعتقاد شیعه بر گرفته از روایات زیادی است که که در این باب از خود معصومین(علیهمالسلام) رسیده است؛ تعداد این روایات بیش از حدی است که انسان در آنها شک کند، بسیاری از آنها نیز صحیحالسند هستند و نمیتوان آنها را به «غُلات» نسبت داد، زیرا افرادی آن روایات را نقل کردهاند مورد تایید امام بوده و از شیعیان بارز و مورد توجه مردم و ائمه اطهار(علیهمالسلام) بودهاند.
برای نمونه به چند مورد از آنها اشاره میکنیم:
1. امام صادق(علیهالسلام) فرمودند: «لَوْ بَقِيَتِ الْأَرْضُ بِغَيْرِ إِمَامٍ لَسَاخَت: : اگر زمين (حتی یک لحظه) بدون امام باشد، فرو رود (یعنی نظمش از بین رفته و متلاشی شود).[4]
2. در زیارت جامعه کبیره میخوانیم: «أنتم نورالأخیار ... بکم فتح الله و بکم یختم و بکم ینزل الغیث و بکم یمسک السماء أن تقع علی الأرض إلاّ بإذنه؛ شما نور برگزیدگان هستید ... به واسطه شما خدا آغاز کرد و به واسطه شما به پایان رسانید، و به واسطه شما باران نازل میشود و به واسطه شما آسمان میماند و بر زمین نمیافتد، مگر به اذن خداوند».
3. امیرالمومنین(علیه السلام) در نامهای به معاویه مینویسد: «... فإنّا صنائع ربّنا والناس بعد صنائع لنا: ما مخلوق و ساخته شده دست خداوند متعال هستیم، و دیگر مردم مخلوق و ساخته شده ما».[5]
4. حضرت ولی عصر(عجلاللهفرجه) در پاسخ کسانی که بر سر جانشینی امام عسکری(علیهالسلام) اختلاف داشتند، نوشتند: «نحن صنائع ربّنا والخلق بعد صنائعنا: ما مخلوق و ساخته شده بیواسطه خداوند هستیم و دیگران دستپرورده ما هستند».[6]
5. امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «بنا أثمرت الأشجار و أینعت الثمار و جرت الأنهار و بنا ينزل غیث السماء و ينبت عشب الأرض...: به واسطه ما درختان میوه میدهند و میوهها به بار مینشينند و نهرها جاری میشود، و به واسطه ما باران آسمان میبارد و گیاه زمین میروید».[7]
6. پیامبر اکرم(صلیاللهعلیهوآله) در حق اهلبیت(علیهمالسلام) فرمودند:«بهم یحبس الله العذاب عن أهل الأرض و بهم یمسک السماء أن تقع علی الأرض إلاّ بإذنه و بهم یمسک الجبال أن تمید بهم و بهم یسقی خلقه الغیث و بهم یخرج النبات: خداوند توسط آنان عذاب را از اهل زمین دور میکند و به سبب آنان آسمان بیاذن خداوند بر زمین فرود نمیآید و کوهها را از لغزش و اضطراب بازمیدارد و به برکت آنان باران، مردمان را سیراب میکند و گیاهان میرویند».[8]
با توجه با این روایت میتوان گفت: معصومین(علیهمالسلام) چون انسان کامل هستند، وسطه فیضاند؛ یعنی خداوند متعال ابتدا روح آن بزرگواران را خلق نمود، سپس از مجرای آنان و از طریق آنان دیگر ممکنات را خلق کرد، و این روایات که فرمودند مردم مخلوق ما هستند، نه به این معناست که آنها خود، شروع به خلق کرده باشند، حتی بدون اذن خداوند متعال، بلکه به این معناست که خداوند متعال از طریق آنان و از مجرای آنان دیگر اشیاء و ممکنات را خلق کرد.
از طرفی بقا همه ممکنات از جمله خود این ذوات طاهر متوقف است به رسیدن فیض از جانب خداوند متعال، و برای دیگر مخلوقات، این بزرگواران مجرا و واسطه در فیضاند، پس همه چیز به وجود آنان بستگی دارد و اگر این مجرا خراب شود و از بین رود، تمام هستی از بین میرود، این معنای همان روایت است که میفرماید: اگر یک لحظه زمین از حجت خدا خالی شود، از بین میرود.
این مساله هیچ بعد عقلی ندارد، اگر خداوند متعال خود، اراده کند که مجرایی برای فیض خود بیافریند، آیا از حیث عقلی ممکن نیست؟ نه، هیچ بعدی ندارد و اگر ولی خدا از این مساله خبر داد به حکم عصمت او، از او میپذیریم و به آن معتقد میگردیم.
-------------------------------
پینوشت:
[1]. خواجه نصیرالدین طوسی، آغاز و انجام، ص 102.
[2]. آیت الله مکارم شیرازی، يكصد و هشتاد پرسش و پاسخ، ص 294.
[3]. امامت پژوهى، ص 86.
[4]. الكافي، ج1، ص 179.
[5]. الإحتجاج على أهل اللجاج، ج1، ص 177.
[6]. همان، ج2، ص 467.
[7]. الكافي، ج1، ص 144.
[8]. الإنصاف فى النص على الأئمة، ص 483.