«فدک» هدیه‌ای از جانب رسول خدا به دخترش فاطمه!

فدک دهکده‌ای در شمال مدینه بود، که تا آن شهر دو یا سه روز راه فاصله داشت.[1] این دهکده در شرق خیبر و در حدود هشت فرسنگی آن واقع بود و همه ساکنان آن یهودی بودند.[2] در سال هفتم هجرت، پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) برای سرکوبی یهودیان خیبر - که به پیامبر خیانت کرده و قرارداد ما بین طرفین را زیر پا گذاشته بودند- سپاهی فرستاد و پس از چند روز محاصره دژهای آن توسط مولا امیرالمومنین(علیه‌السلام) فتح شد.

پس از پیروزی کامل سپاه اسلام به فرماندهی امیرالمومنین(علیه‌السلام)، رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) با بزرگواری تمام، پیشنهاد آنان را پذیرفت و به آن‌ها اجازه داد نصف خیبر را در اختیار داشته باشند و نصف دیگر از آن مسلمانان باشد، بدین ترتیب، یهودیان در سرزمین خود باقی ماندند تا هر ساله نصف درآمد خیبر را به مدینه ارسال کنند.

با شنیدن خبر پیروزی سپاه اسلام، فدکیان که خود را هم‌دست خیبریان می‌دیدند، به هراس افتادند؛ اما وقتی خبر برخورد بزرگوارانه پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) با خیبریان را شنیدند، شادمان شدند و از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) خواستند با آنان همانند خیبریان رفتار کند، حضرت نیز این درخواست را پذیرفت.[3]

از طرفی حکم مناطقی که به دست مسلمانان تسخیر می‌شدند، دو گونه است:

1. سرزمین‌هایی که با جنگ و نیروی نظامی فتح می‌شد. این سرزمین‌ها به منظور تقدیر و تشکر از سپاهیان مسلمان در اختیار مسلمانان قرار می‌گرفت و خود پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) چگونگی تقسیم آن‌ را مشخص می‌کرد؛ منطقه خیبر، به جز دو دژ آن به نام‌های «وطیح » و «سلالم » این گونه بود.[4]

2.  سرزمین‌هایی که با صلح گشوده می‌شد؛ یعنی مردم آن منطقه با پیمان صلح، خود را تسلیم می‌کردند. قرآن کریم اختیار این نوع سرزمین‌ها را تنها به رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) سپرده است و مسلمانان در آن هیچ حقی ندارند.

این موارد در اصطلاح فقهی «فِیّ» نامیده می‌شوند. قرآن در این رابطه می‌فرماید: «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُول[انفال/ 1] از تو در باره انفال (غنائم و هر گونه مال بدون مالك مشخص) سوال مى‏‌كنند، بگو: انفال مخصوص خدا و پيامبر است».

فدک این‌چنین بود؛ بنابراین، ملک رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) بود و اختیار آن با خود حضرت بود که چگونه آن‌را مصرف کند یا به کسی ببخشد. طبری در این رابطه می‌گوید: «وَ کَانَت فَدَکُ خَالِصَةٌ لِرَسُولِ اللهِ (صلی‌الله‌علیه‌وآله) لِاَنَّهُم لَم یَجْلِبُوا عَلَیْهَا بِخَیْلٍ وَ لَا رَکَابٍ؛[5] فدک ملک خالص پیامبر خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) بود؛ زیرا مسلمانان آن‌ را با سواره نظام و پیاده نظام نگشودند».

پس طبق آیه قرآن «انفال» مختص پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) است و هر گونه که خودش تصمیم بگیرد نافذ و صحیح بوده و حکم خدا هم هست. از طرفی قرآن راجع به حضرت می‌فرماید: «ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ؛ [حشر / 7] آن‌چه رسول خدا براى شما آورده را بگيريد و اجرا كنيد و از مواردی که نهى كرده، خوددارى نمایيد و از مخالفت خدا بپرهيزيد كه خداوند شديد العقاب است».

این آیه به صراحت دستور می‌دهد آن‌چه پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) دستور می‌دهد، حکم خداست و نافذ است و باید آن را اجرا نمود. حکم پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به هر نحوی باشد حتی اگر به کسی هدیه‌ای خاص بدهد، نافذ است و مخالفت با آن، مخالفت با خداوند متعال است.

تاریخ گواه است که نبی اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در زمان حیات خود، منطقه فدک را به دخت گرامی خود حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) هدیه دادند و ملک شخصی حضرت شد و همه مردم نیز شاهد این امر بودند. امّا ابتدا خلیفه اول، فدک را از حضرت پس گرفت و بعد از صحبت حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) با او، مجاب شد و فدک را به ایشان برگرداند، ولی خلیفه دوم با خشونت تمام، اين هديه پيامبر(صلي‌الله‌عليه‌وآله) را از حضرت، گرفت و دیگر به او پس نداد.

این عمل آن دو، مخالفت صریح با حکم پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و مخالفت با حکم صریح قرآن و خداوند متعال بود چرا که حضرت، با دست مبارک خود، در زمان حیات خود، فدک را به دختر خود هدیه دادند؛ و این مطلب، لكّه ننگی تا ابد بر دامان آنان است که هرگز پاک نخواهد شد.

در زمان کنونی برخی از وهابي‌ها برای توجیه کار این دو خلیفه، می‌گویند: فدک جزو اموال عمومی مسلمین بوده و خلیفه دوم، تنها آن‌را به بیت المال برگرداند.

امّا این توجیه، هرگز انسان را قانع نمی‌کند. مگر قرآن کریم راجع به نبی اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نفرمود: «وَ ما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى‏ إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحى؛‏ [نجم/ 3-4] و هرگز از روى هواى نفس سخن نمى‏‌گويد، آن‌چه آورده چيزى جز وحیی نيست كه به او وحى شده است.» یعنی پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) هر تصمیمی اتخاذ کند و هر سخنی بگوید، وحیی از جانب خداست و حکم خداست و خداوند متعال بدان راضی است.

آیا خلفا می‌خواستند بگویند پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) اشتباه کرد و ما درست می‌گوییم که فدک را از حضرت گرفتند؟ آیا می‌خواستند بگویند قرآن اشتباه کرده که گفته پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) دستورش نافذ است؟ و (نعوذبالله) پیامبر نفمیده که چه کار می‌کند و ما کار درست را می‌دانیم؟

حال سوال اساسی این است که چطور کسی در راس امت قرار می‌گیرد که با حکم قطعی پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) مخالفت می‌کند؟ قرآن فرمود هر آن‌چه پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) انجام داده و حکم کرده و امر کرده، محکم عمل کنید؛ اما این دو خلیفه با رفتار خود با حکم صریح پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) مخالفت کردند، پس با قرآن مخالفت کردند، پس با خدا مخالفت کردند. حال چطور کسی که با خدا مخالفت می‌کند، امام و خلیفه رسول الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله) قرار می‌گیرد؟ عقل سلیم حکم می‌کند که آن‌ها را کنار بگذاریم و به دنبال کسی باشیم که خدا از او راضی است و هرگز در عمر مبارک خود، خلاف دستور الهی عمل نکرده است.

--------------------------------
پی‌نوشت:
[1]. معجم البلدان، یاقوت حمومی، ج 5-6، ص 417 .
[2]. دانش‌نامه امام علی (علیه‌السلام)، ج 8، ص 355.
[3]. تاریخ الطبری، محمدبن جریر طبری، ج 2، ص 302و303; فتوح البلدان، ابوالحسن بلاذری، ص 42; السقیفة و فدک، ابوبکر احمدبن عبدالعزیز جوهری، ص 97 .
[4]. الاحکام السلطانیة، ابوالحسن ماوردی، ص 139 .
[5]. تاریخ الطبری، ج 2، ص 302 .