مومن در برابر ديگران بايد سبك زير را رعايت كند:
1. رفتار شايسته و اخلاق نيكو: براي بر خورد خوب و متعهدانه بايد اصولي را رعايت كرد اما قبل از بيان اين اصول كلي و اجمالي بهتر است حق و حقوق را كه مسلمانان نسبت به هم دارند به شكل خلاصه ذكر كنيم تا قبل از هر كاري، چرايي كار بر ايمان روشن شود. بيشتر اين حقوق در «رساله حقوقيه» از آثار امام سجاد -عليه السلام- به نگارش در آمده است. از جمله اين حقوق، عيادت به هنگام بيماري، صلح و رفت و آمد، غيبت نكردن و دفاع كردن از آبروي برادري ديني هنگام غيبت كردن ديگران از او، قرض دادن، ياري و كمك رساندن، امر به معروف و نهي از منكر، حل مشكلات، قبول شهادت و قسم او و... . بحث در هر يك از اين حقوق، خود نيازمند وقت و زمان زيادي است. و ما به ذكر دو، سه مورد اكتفاء مي كنيم.
خوشاخلاقي و برخورد شايسته يكي از اصول روابط اجتماعي در اسلام است كه معصومان ـ عليهم السلام ـ به آن سفارش نموده و خود آن بزرگواران نيز در روابط و برخوردهاي خود با ديگران رعايت ميكردند. در قرآن كريم و سخنان معصومان ـ عليهم السلام ـ از حُسن خلق بالاترين ستايشها شده است. و از آن به كمال ايمان،(1) كمال دين،(2) رمز موفقيت رسول گرامي اسلام(3) ياد شده است.
شخصي از امام صادق ـ عليه السّلام ـ پرسيد: حُسن خُلق چيست؟ امام در پاسخ فرمود: حُسن خلق آن است كه با مردم با فروتني برخورد كني، سخنت پاكيزه باشد و با برادر ديني خود با گشادهرويي ملاقات نمايي.»(4) با توجّه به اهميت و جايگاه حُسن خُلق از نظر اسلام و نيز آثار آن مانند اينكه سبب عزّت انسان در دنيا ميشود(5) و باعث ميشود انسان در مردم نفوذ كند.»(6) لازم است يك فرد مومن در برابر ديگران رفتار شايسته و اخلاق نيكو داشته باشد.
2. خدمت به ديگران در حد توانهميشه به اين حقيقت توجّه داشته باشيد كه: جامعة اسلامي، مانند يك پيكر است كه روح الهي در آن دميده شده و هرگاه عضوي از اين پيكر دچار درد و رنج شود، ديگر اندامها را آرامش و قراري نيست و اگر عضوي نيازمند كمك باشد، ديگر اندامها بايد به يارياش بشتابند و اگر در عضوي نقصي وارد شود، ساير اندامها براي ترميماش بايد بسيج شوند. اگر همة افراد مؤمن و متعهد جامعه اين احساس را داشته باشند كه اعضاي يك پيكرند و افراد يك خانوادة الهي هستند و نيازهاي يكديگر را برآورده سازند، چنين جامعهاي در حقيقت بهشت برين ميشود. اسلام نيز در پي ساختن چنين جامعهاي است و از اين رو بالاترين ستايشها را براي خدمت به مردم و همدردي و رعايت حقوقشان قايل است. رسول گرامي اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ فرمودند: «نزديكترين شما به من در روز قيامت، كسانياند كه در گفتار، راستگوتر و در امانتداري، استوارتر و در عهد و پيمان، وفادارتر و در اخلاق، نيكوتر و نسبت به مردم، خدمتگزارتر باشد.»(7) بنابراين يك فرد مؤمن و متعهد كه سعادت خود را و جامعهاش را ميخواهد بايد به ديگران خدمت كند.
بايد سعي نمود با كارسازي و گرهگشايي از كار ديگران در رديف بهترين افراد بوده و بالاترين و باارزشترين ثوابها و نعمتهاي الهي را نصيب خود كرد. فرض كنيد فردي براي حلّ مشكلاش به برادر ديني خود مراجعه ميكند، بايد به احتراماش بلند شد، و براي جلب رضايت الهي با چهرة گشاده، سلاماش كرد و با صبر و حوصله به سخناناش گوش داد، سپس با دلسوزي و تلاش بدنبال برآوردن حاجت او و يا رفع مشكلاش رفت و در پايان بدرقهكنان از وي خداحافظي كرد. اگر اينگونه برخورد شود، نشانة ايمان، تعهد و پايبندي به اصول و ارزشهاي اسلامي است.
خدمت به ديگران كه يكي از ويژگيهاي اخلاقي افراد مؤمن و متعهد است، مصداقها و جلوههاي فراواني دارد، كمك مالي از مصداقهاي بارز خدمت به مردم به حساب ميآيد. يكي ديگر از جلوههاي خدمت به مردم كه افراد مؤمن و متعهد خود را به آن پايبند ميدانند، راهنمايي فكري ديگران به خصوص كودكان و نوجوانان است.
3. برقراري رابطه برادرانهبرادري و صميميت، نعمتي است كه دلها را به هم پيوند داده، اختلافها را از ميان برده و آرامش و امنيت را براي مردم به ارمغان ميآورد. خداوند در قرآن ميفرمايد: «نعمت بزرگ خدا را به ياد آريد كه چگونه دشمنان يكديگر بوديد و خدا در ميان دلهاي شما صميميّت و دوستي ايجاد كرد و به بركت اين نعمت، برادر شديد.»(8) افراد مؤمن و متعهد به خوبي ميدانند كه رفتار برادرانه، با ديگران آثار دنيوي و اخروي بسياري دارد و پيشوايان ديني شديداً به آن تأكيد نمودهاند. امام صادق ـ عليه السّلام ـ در مورد رابطه برادرانه ميان مؤمنان ميفرمايد: «همانا مؤمن برادر مؤمن، چشم و راهنماي او است،به او خيانت و ظلم نميكند و در كار او غشّ روا نميدارد و وعدهاي نميدهد كه به آن عمل نكند.»(9) پيامبر گرامي اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ با يك تشبيه گويا، همكاري برادرانه افراد مؤمن و متعهد را نسبت به يكديگر، چنين بيان ميكند: «مثل دو برادر ايماني، همانند دو دست است كه يكي به ديگري كمك ميرساند.»(10)
نتيجه عملي و كاربردي كه از اين روايات ميتوان گرفت اين است كه: بايد همةافراد مؤمن و متعهد با همگان اعم از آنهايي كه دوستان نزديك هستند يا با افرادي كه نسبت خاصي ندارند رفتار شايسته، و حاكي از احترام و گذشت از خود نشان داد.
پاورقی:
1. كليني، محمد ابن يعقوب، اصول كافي، ج 2، ص 99.
2. مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج 67، ص 361.
3. آلعمران:158.
4. مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج 68، ص 398.
5. قمي، عباس، سفينة البحار، ج 1، ص 411.
6. مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج 71، ص 383.
7. مجلسي، محمدباقر، بحارالانوار، ج 7، ص 303.
8. آلعمران:103.
9. كليني، محمد ابن يعقوب، اصول كافي، ج 2، ص 166.
10. فيض كاشاني، المحجة البيضاء، ج 3، ص 319.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات