رهروان ولایت ـ یکی از مهمترین دستورات الهی که خداوند متعال در قرآن مجید به صراحت از آن یاد کرده و اهمیت آن را بیان فرموده است موضوع اهتمام و توجه به تربیت دینی خانواده است.[1] دانشمندان علوم اسلامی در خصوص اهمیت این دستور الهی کتاب‌های فراوانی نوشته‌اند و اهمیت و برکات ارزشمند آن را بیان کرده‌اند ولی با این حال شاهد هستیم که بعضی از افراد آنچنان که شایسته است به این وظیفه شرعی و الهی توجه چندانی ندارند! سؤالی که در این خصوص مطرح می‌شود این است که چه چیزی باعث بی‌توجهی فرزندان به مسائل دینی می شود؟ و همچنین این سؤال مطرح می‌شود که چه راهکار مناسبی برای ترویج فرهنگ اسلامی وجود دارد؟
عوامل تأثیر گذار در شخصیت دینی و فرهنگی افراد
در ادامه عواملی را که در شکل‌‌گیری تربیت دینی فرزندان تأثیر گذار است مورد توجه قرار می دهیم. علمای علوم اسلامی و تربیتی نوعاٌ سه مؤلفه تاثیرگذار را در خصوص تربیت دینی فرزندان معرفی می‌نمایند:
1-میزان پایبندی واهتمام والدین به تربیت دینی خود و خانواده.
2-روش ونحوه عملکرد والدین در تربیت دینی فرزندان.
3-محیط زندگی و تربیتی که فرزندان در آن رشد می یابند.
برای روشن‌تر شدن این مسأله به توضیح موارد بالا اشاره می کنیم:
والدین متعهد و وظیفه مدار
یکی از مهمترین موضوعاتی که در تربیت دینی فرزندان نقش اساسی ایفا می‌کند مسأله تعهد و دغدغه دینی والدین در محیط خانواده است، به این معنا که به هر اندازه مسائل دینی و تربیتی برای والدین مهم و ضروری جلوه نماید علاوه بر این که در خصوص تربیت فرزندان خود موفق تر خواهند بود فرزندان نیز به اهمیت و ضرورت آن مسائل بیشتر واقف می‌شوند. برای نمونه میزان پایبندی وتعهد فرزندانی که والدین آنها برای مسائلی همچون حیا و عفاف اهیمت و ضرورت قائل هستند بیشتر از کسانی است که هیچگونه ارزشی برای این موضوعات قائل نیستند. در خصوص لزوم اهتمام والدین به موضوع تربیت دینی خداوند متعال می فرماید:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَيَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُونَ؛[التحريم/6] ای کسانی که ايمان آورده ايد، خود و خانواده خود را از آتشی که هيزم آن مردم و سنگها هستند نگه داريد فرشتگانی درشت گفتار و سختگير بر آن آتش موکلند هر چه خدا بگويد نافرمانی نمی‌کنند و همان می‌کنند که به آن مامور شده‌اند.»
سه دوره مهم تربیتی
دانشمندان علوم تربیتی نوعاً سه دوره مهم تربیتی را برای تربیت دینی و اخلاقی فرزندان ذکر می‌نمانید که کوتاهی درتوجه و اهتمام به هر یک از این سه دوره می‌تواند تأثیر بسیار خطرناکی در تربیت دینی و اخلاقی فرزندان بر جای بگذارد. این تقسیم بندی تربیتی فرزندان به سه دوره هفت ساله تقسیم شده است:
الف:هفت سال الگو برداری مناسب
در روایتی نقل شده است امام صادق (عليه السلام) می‌فرماید:«كونوا دُعاةً لِلنّاسِ بِغَيرِ اَ لسِنَتِكُم، لِيَرَوا مِنكُم الوَرَعَ وَ الجتِهادَ وَ الصَّلاةَ وَ الخَيرَ، فَاِنَّ ذلِكَ داعيَةٌ؛ [2]مردم را به غير از زبان خود، دعوت كنيد، تا پرهيزكارى و كوشش در عبادت و نماز و خوبى را از شما ببينند، زيرا اينها خود دعوت كننده است.»
درهفت سال اول زندگی فرزندان الگو گرفتن ازوالدین بسیار واضح و مشهود است؛ از این رو لازم است والدین الگوی مناسبی برای فرزندان خود باشند؛ چرا که در هفت سال ابتدایی زندگی فرزندان حرکات ورفتارهای والدین خود را زیر نظر دارند وسعی می‌نمایند بدون اینکه سهمی در تشخیص خوب و بد بودن آنها داشته باشد آن رفتارها و کارها را انجام دهند.
ب: هفت سال تربیت وآموزش مناسب
در هفت سال دوم زندگی فرزندان، آموزش مناسب نقش کلیدی در نهادینه کردن آموزه‌های اخلاقی و دینی در رفتار فرزندان دارد؛ از این‌رو خانواده‌هایی که به دنبال تربیت فرزندان خود هستند در این فاصله زمانی بهترین فرصت برای مهم و ضروری نشان دادن آموزه های دینی است، برای نمونه والدینی که به دنبال تربیت دختران عفیف و حجاب هستند می بایست از همین دوره به این امر توجه داشته باشند؛ البته با رعایت آرامش و عدم سخت گیری در آموزش.« الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : الغُلامُ يَلعَبُ سَبعَ سِنينَ ، و يَتَعَلَّمُ الكِتابَ سَبعَ سِنينَ ، و يَتَعَلَّمُ الحَلالَ و الحَرامَ سَبعَ سِنينَ؛ [3] پسر بايد هفت سال بازى كند، هفت سال سواد بياموزد و هفت سال حلال و حرام را ياد بگيرد.»
در روایتی دیگر امام صادق علیه السلام می فرماید: ما كودكان خود را وقتى هفت ساله شدند، امر مى‌كنيم تا هر مقدار از روز را كه مى‌توانند روزه بگيرند.[4]
ج- هفت سال مشاور خوب داشتن
در هفت سال سوم زندگی فرزندان والدین لازم است مشاورین و راهنماهای مناسبی برای فرزندان خود باشند. در این دوره زمانی است که والدین با رهنمودهای هدایت بخش خود می توانند فرزندان را از انتخاب راههای نامناسب و غیر دینی پرهیز دهند، اگر در هر یک از این سه دوره که بیان شد والدین گرامی هیچ گونه دغدغه دینی و تربیتی در خصوص فرزندان خود نداشته باشند نمی توان امید داشت که فرزندان آنها بتوانند از آموزه‌های دینی مناسب برخوردارباشند. درروایتی ازرسول اكرم (صلى الله عليه و آله) نقل شده است:«ما يَستَغنى رَجُلٌ عَن مَشوَرَةٍ؛ [5]هيچ كس از مشورت بى نياز نيست.»
تأثیر و نقش مهم محیط در تربیت دینی
علاوه بر اهتمام و توجه والدین به تربیت دینی و اتخاذ راه و روش مناسب در این خصوص نباید از نقش محیطی بیرون از خانواده و ارتباط با دیگران را درتربیت فرزندان فراموش کرد؛ چرا که بسیاری از رفتارهای تربیتی و اخلاقی در محیط بیرون از خانواده به فرزندان انتقال داده می شود؛ از این‌رو والدینی که هیچ گونه نظارت و توجهی به حضور فرزندان خود در محیط های غیر فرهنگی و دینی ندارند نمی توانند انتظار داشته باشند که در نهایت فرزندانشان از آسیب‌های اینگونه ارتباطات نامناسب اجتماعی درامان باشند.
سخن آخر
برای اینکه در تربیت دینی فرزندان موفق باشیم، لازم است به هریک از عوامل تأثیرگذار درشخصیت فرزندان توجهات ویژه‌ای صورت گیرد؛ چرا که بی توجهی به هر یک از این موارد می‌تواند نتیجه نامطلوبی به دنبال داشته باشد.
______________________
[1]. تحریم/آیه6.
[2]. كافى، ج 2، ص 78، ح 14
[3]. وسائل الشيعة:ج١٢ص٢٤٧ح١٢.
[4]. الكافي :ج ٤ص١٢٤ح١.
[5]. نهج الفصاحه ص497 ، ح 1637.