فرقه زيديه در احكام و احوال شخصيه تابع كدام مذهب فقهي مي باشند، منابع معتبر فقهي آنان را نام ببريد؟ آيا در ايران و خارج، حوزه فعالي دارند؟
پاسخ:
«زيديه» در بعضي مسائل عبادات كه مايه تمايز شيعه از اهل تسنن است، روش شيعه را دارند. مثلا «حي علي خير العمل» را در اذان مي گويند. علي-عليه السلام- و اولاد او را افضل مي دانند بلكه تا امام حسين-عليه السلام- ائمه را حق مي دانند. لكن در بعضي ديگر از مسايل عبادي و فقهي به سني ها نزديك اند. چنانكه گفته اند «زيديه» در اصول اسلام «معتزله» و در فروع، فقه تابع «ابو حنيفه» رئيس يكي از چهار مذهب اهل سنت مي باشند و اختلاف مختصري در پاره اي از مسائل در ميان آنها هست.(1)
لكن اين مشابهت ها با فقه شيعه و يا با فقه اهل سنت موجب نمي شود كه زيديه خودش كتاب فقهي مستقل براي پيروان خود نداشته باشد، بلكه داري كتاب هاي فقهي و فقهاء مستقل مي باشند.
از علماي معروف زيدي حسن بن صالح (متوفي 161 هـ) و حسن بن زيد بن محمد ملقّب به امام الداعي الي الحق و قاسم بن ابراهيم علوي و نوه او «الهادي يحيي» مي باشند. از قديمي ترين كتابهاي ايشان در «فقه» كتاب «مجموع الحديث» و «مجموع الفقه» است كه آن دو را «مجموع الكبير» گويند كه مشتمل بر اخبار و فتواهايي است كه از زيد بن علي بن الحسين-عليه السلام- رسيده است. چند سال پيش مجمع علمي «ميلا نو» اين كتاب فقهي را منتشر كرد و اگر نسبت اين كتاب به «واسطي» صحيح باشد، نخستين كتاب فقه اسلامي است كه به دست ما رسيده است.(2) در سال (1201 هـ) اين كتاب بوسيله سيد علامه حسين بن يحيي بن ابراهيم ديلمي منظم و باب بندي شد. زيديه به اين كتاب اهميت زيادي قائل اند و مي گويند اين مجموعه مانند «صحاح » است، بر اين كتاب شرح و حواشي زيادي نوشته اند.
علوم آل محمد(صلي الله عليه وآله) تأليف محمد بن منصور مرادي كه از فقهاي بزرگ زيديه است، كه مؤلفات او به 32 كتاب مي رسد. كتاب هاي «المؤيد باللّه» كه او را امام علم كلام و پيشواي در فقه خوانده اند. تأليفات القاسم الرسي (246ـ169) و ابوالقاسم محمد بن يحيي و الناصر للحق(3) كتاب هاي ريديه را تشكيل مي دهد
كتب معروف و فقهي زيديه در عصر متأخر و عصر حاضر عبارتند از:
1ـ شرح قاضي شرف الدين، حسين بن احمد سياغي يمني، متوفاي (1221 هـ )
2ـ الروض النظير في شرح مجموع الفقه الكبير تأليف سياغي يمني.
3ـ كتاب هاي المنصور باللّه قاسم بن محمد (متوفاي 1029 هـ) كه برخي از تأليفات او عبارتند از:
الف) «الاعتصام بحبل اللّه المتقين» در فقه. ب) «المرقاة» در اصول فقه.(4)
حوزه فعاليت علماي زيديه عمدتاً در كشور «يمن» است و در ساير كشورهاي اسلامي مركز عمده اي براي فعاليت هاي مذهبي خود ندارند. چنانكه آيت اللّه سبحاني مي نويسند: «روابط علمي و اجتماعي بين زيديه و اماميه در زمان هاي سابق موجود بوده و آثار شيخ مفيد شاهد اين مدعي است لكن نمي دانيم كه اين ارتباط از چه زماني رو به كاستي نهاد تا سرانجام كاملا قطع شد، و لذا هيچ زيدي را در حوزه علميه نجف و ساير حوزه هاي علميه و يا هيچ امامي مذهبي را در حوزه هاي زيديه نديده ايم مگر به ندرت.(5)
متأسفانه تمام فرهنگ و معارف زيديه در كشور يمن منحصر شده و ساير مسلمين از آنها بي اطلاع اند.(6)
پاورقی:
1. - الهامى، داود، سيرى در تاريخ تشيع، مكتب اسلام، ص 403.
2. - مشكور، محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامى ،مكتب اسلام، 1375، ص 217 و 218.
3. - فاضل رضوى، شخصيت و قيام زيد بن على، جامعه مدرسين، ص 435 و 439.
4. - ربانى گلپايگانى، على، فرق و مذاهب كلامى، مركز جهانى علوم اسلامى، ص 126.
5. - سبحانى، جعفر، بحوث فى الملل و النحل، قم، مؤسسه امام صادق -عليه السلام-، 1416ه ، ج 7، ص 506.
6. - همان، ص 507.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات