رهروان ولایت ـ بسم الله الرحمن الرحیم
یکی از پیامبران جلیل القدری که نام مبارک او در قرآن مجید بیان حضرت یوسف (علیه السلام) است. یکی از ویژگیهای بسیار معروف و مشهور این پیامبر الهی، زیبایی خاصی بود که ایشان از آن برخوردار بودند، ولی ازآنجایی که خدای متعال در قرآن مجید شاخصهای زیبایی از فضائل و کمالات اخلاقی ایشان را مورد اشاره و بیان قرآن داده سزاوار است به زوایای دیگر فضائل و کمالات این پیامبر جلیل الشان دقت شود. «لَقَدْ كانَ في يُوسُفَ وَ إِخْوَتِهِ آياتٌ لِلسَّائِلينَ؛ [یوسف/7] به راستى در [سرگذشت] يوسف و برادرانش براى پُرسندگان عبرتهاست.»
گوهر پاکدامنی و حیا
یکی ازمهمترین و زیباترین ویژگی های اخلاقی این پیامبر الهی، گوهر ارزشمند حیا و پاکدامنی است؛ شاخص ارزشمندی که حلقه گمشده بسیاری از زندگیهای امروزی به شمار میآید در واقع این پیامبر الهی با داشتن این ویژگی بهترین اسوه و الگوی برای جویندگان پاکدامنی و حیا هستند.
خداوند متعال در خصوص حیا و پاکدامنی حضرت یوسف (علیه السلام) میفرماید: «وَ راوَدَتْهُ الَّتي هُوَ في بَيْتِها عَنْ نَفْسِهِ وَ غَلَّقَتِ الْأَبْوابَ وَ قالَتْ هَيْتَ لَكَ قالَ مَعاذَ اللَّهِ إِنَّهُ رَبِّي أَحْسَنَ مَثْوايَ إِنَّهُ لا يُفْلِحُ الظَّالِمُونَ؛ [یوسف/23] و آن [بانو] كه وى در خانهاش بود خواست از او كام گيرد، و درها را [پياپى] چفت كرد و گفت: «بيا كه از آنِ توام!» [يوسف] گفت: «پناه بر خدا، او آقاى من است. به من جاى نيكو داده است. قطعاً ستمكاران رستگار نمىشوند.»
اخلاص و زندگی توحیدی
از جمله زیباترین خصوصیات و ویژگیهایی که اولیای الهی از آن برخوردار بودهاند زندگی توحیدی و توجه به خدای متعال درهمه ی امور و خالص کردن کارها برای خدای متعال است. اکسیر بسیار زیبایی که روح زندگی الهی را به دنبال دارد و سعادت دنیایی و اخروی را به ارمغان میآورد. در این خصوص خدای متعال حضرت یوسف(علیه السلام) را این چنین معرفی میفرماید:
«وَ لَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَ هَمَّ بِها لَوْ لا أَنْ رَأى بُرْهانَ رَبِّهِ كَذلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَ الْفَحْشاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبادِنَا الْمُخْلَصينَ؛ [یوسف/24] و در حقيقت [آن زن] آهنگ وى كرد، و [يوسف نيز] اگر برهان پروردگارش را نديده بود، آهنگ او مىكرد. چنين [كرديم] تا بدى و زشتكارى را از او بازگردانيم، چرا كه او از بندگان مخلص ما بود.»
تواضع وفروتنی در برابر والدین
از جمله مهمترین فرامین الهی که در آیات متعددی خدای متعال آن را مورد تأکید قرار داده، توجه و اهتمام به تکریم والدین است. این موضوع در فرهنگ قرآن تا به جایی مورد توجه و اهمیت است که در مواردی خدای متعال بعد از امر به توحید و یگانه پرستی احترام به والدین را مورد سفارش قرار میدهد. در سوره مبارکه یوسف نیز خدای متعال به گونهای زیبا تکریم والدین را از جمله ویژگیهای ایشان برمیشمارد.« وَ رَفَعَ أَبَوَيْهِ عَلَى الْعَرْشِ؛[یوسف/100] و پدر و مادر خود را بر تخت نشاند».
عفو و بخشش
از جمله مؤلفههای ارزشمند اخلاقی که در فرهنگ اسلام گویای مهرورزی و نوع دوستی است، سفارش و تأکید بر عفو و گذشت و پرهیز از انتقام جویی و کینه ورزی در زندگی است. درمنابع اسلامی به وفور با این مطلب برخورد میکنیم که زیبایی عفو وگذشت بهتر از لذت انتقام جوی است. برای نمونه در زندگی حضرت ابراهیم (علیهالسلام) که خدای متعال ایشان را از جمله شخصیت های قرآنی قابل تبعیت معرفی فرموده است و به زیبایی میتوان این مؤلفه زیبا را مشاهده کرد. برای نمونه آن زمانی که برادران یوسف (علیهالسلام) از کرده خود پشیمان شده وعذر خواه خدمت برادر رسیدن حضرت یوسف (علیهالسلام) ایشان با آغوشی باز از آنها استقبال نمودند:« قَالَ لاَ تَثْرَيبَ عَلَيْكُمُ الْيَوْمَ يَغْفِرُ اللّهُ لَكُمْ وَهُوَ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ؛ [يوسف /92] گفت: امروز شما را سرزنش نبايد کرد، خدا شما را میبخشايد که او، مهربانترين مهربانان است.»
افتخار مهمان نوازی
یکی از سفارشات اخلاقی و مورد تأکید فرهنگ اسلام توجه به مهمان و تکریم او میباشد. توصیه به مهمان نوازی خود گویای نوع دوستی درفرهنگ اسلامی است. خدای متعال در این آیه به زیبایی مؤلفه مهمان نوازی و میزبانی را در خصوص حضرت یوسف(علیهالسلام) این چنین بیان میفرماید: «وَ لَمَّا جَهَّزَهُمْ بِجَهازِهِمْ قالَ ائْتُوني بِأَخٍ لَكُمْ مِنْ أَبيكُمْ أَ لا تَرَوْنَ أَنِّي أُوفِي الْكَيْلَ وَ أَنَا خَيْرُ الْمُنْزِلينَ؛[یوسف/59] و چون آنان را به خوار و بارشان مجهّز كرد، گفت: «برادر پدرى خود را نزد من آوريد. مگر نمىبينيد كه من پيمانه را تمام مىدهم و من بهترين ميزبانانم؟»
در اهمیت و ضرورت مهمان نوازی از رسول اکرم (صلی الله علیه واله و سلم) این چنین بیان شده است: «كُلُّ بيتٍ لا يَدخُلُ فيهِ الضَّيفُ لا تَدخُلُهُ المَلائكةُ؛[1] به هر خانه اى كه مهمان به آن وارد نشود، فرشتگان وارد نمىشوند.»
اعتماد به خدا و عدم اعتماد به نفس
ازجمله زیباترین درسهای اخلاقی که در زندگانی حضرت یوسف می توان به آن اشاره کرد توجه ایشان به نفس و اغواهای گمراه کننده آن و استعانت گرفتن از خدای متعال درمقابله با شیطان و نفس است. درس بسیار بزرگی که اگر مورد توجه و اهمیت قرار گیرد بسیاری از رفتارهای غیر اخلاقی را میتوان از زندگی فردی و اجتماعی خود حذف نمود. خداوند متعال از زبان حضرت یوسف (علیه السلام)میفرماید: «وَما أُبَرِّئُ نَفْسي إِنَّ النَّفْسَ لَأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ ما رَحِمَ رَبِّي إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَحيمٌ؛ [یوسف/53] و من نفس خود را تبرئه نمىكنم، چرا كه نفس قطعاً به بدى امر مىكند، مگر كسى را كه خدا رحم كند، زيرا پروردگار من آمرزنده مهربان است.»
نکتهها و پیامها
1-احترام به والدین از جمله دستورات مهم الهی است که خداوند متعال در آیات متعددی به اهمیت و ضرورت آن اشاره فرموده است.
2- عفو و گذشت از جمله مصادیق مهرورزی و نوع دوستی است که در فرهنگ اسلامی به آن توجه خاص شده است.
3-غافل شدن از نفس و اغواهای شیطانی آن میتواند موجب ضلالت و نگون بختی افراد شود.
________________________
[1]. جامع الأخبار: ص ٣٧٨/ح١٠٥٨ .