احتجاج امیرالمومنین به حدیث «غدیر»

رهروان ولایت ـ یکی از شبهات قدیمی که همیشه توسط مغرضين از اهل تسنّن مطرح شده و در سال‌های اخیر نیز فرقه ضاله وهابیت، به شدّت روی آن تاکید دارند، این است که اگر حدیث غدیر، دالّ بر خلافت امیرالمومنین(علیه‌السلام) می‌باشد، چرا آن حضرت، هرگز به این حدیث، استناد و احتجاج نکرده است؟

علمای شيعه نیز در طول تاریخ، بارها به این شبهه پاسخ داده و اثبات کرده‌اند که بارها خود اميرالمومنين(عليه‌السلام) و دیگر صحابه، در شرایط مناسب، به حدیث غدیر، احتجاج کرده‌اند، ولی آنان بدون توجه به این پاسخ‌ها، باز ادعای خود را تکرار کرده که نشان می‌دهد، آن‌ها تنها در پی این هستند که معنای حدیث غدیر را تغییر داده و ذهن تابعین خود را از معنای عالی این حدیث، منحرف کنند.

ما برای طولانی نشدن بحث، تنها به ذکر چند مورد از این احتجاج‌ها می‌پردازیم:

1. در شورای خلافت، پس از فوت خلیفه دوم:
پس از اتمام رأی شورای خلافت و انتخاب عثمان و قبل از اعلام رسمی آن، حضرت امیرالمومنین علی(علیه‌السلام) فرصتی خواست تا سخنانی را با اعضای شورا در میان بگذارد، این سخنان که به حدیث «انشاد» معروف است متواتر است و اهل سنّت و شیعه آن‌را نقل کرده‌اند، در این حدیث، حضرت برای اتمام حجّت، در فرازهایی جانشینی خود را اثبات می‌کند، یکی از این فرازها استناد به واقعه غدیر است.[1]

2. خطبه‌‏اى كه اميرالمومنين(عليه‌السلام) در زمان خلافت عثمان، در مسجد رسول خدا(صلی‌الله‌عليه‌وآله) در محضر دويست نفر از مهاجر و انصار كه هر يك فضيلتى براى قريش و انصار بيان مى‏‌كردند؛ ایراد فرمودند:
در این رابطه «ابواسحاق ابراهیم بن سعد الدین بن حمویه جوینی» از علمای طراز اول اهل سنّت و استاد ذهبی، در کتاب «فرائد السمطین» از سلیم بن قیس نقل می‌کند که «سلیم» گفت: «دیدم علی(علیه‌السلام) در زمان خلافت عثمان، در مسجد رسول الله(‌صلی‌الله‌علیه‌وآله) نشسته و گروهی نیز حدیث می‌گویند و مطالب علمی و فقهی بیان می‌کنند... در آن گروه، بیش از 200 نفر بود که علی بن ابی‌طالب(علیه‌السلام) هم یکی از آن‌ها بود... آن گروه مردم درباره فضائل صحابه سخن می‌گفتند. امّا امیرالمومنین(علیه‌السلام) ساکت بودند؛ آن گروه پس از مدتی رو به علی(علیه‌السلام) کردند و گفتند: ای اباالحسن، چرا سخن نمی‌گویی؟ فرمود: «هیچ‌کس این‌جا نیست، الا این‌که فضلی از خودش را بیان کرد»، همه گفتند: آری.

سپس علی(علیه‌السلام) فرمودند:«در روز غدیر، پیامبر نماز را به پا داشت، سپس خطبه خواند و فرمود: ای مردم، آیا می‌دانید خداوند متعال مولای من و من مولای مومنین و اولی به نفس ایشان از خودشان هستم؟ مردم گفتند: آری ای رسول خدا. پس پیامبر فرمود: ای علی برخیز، من نیز برخاستم؛ سپس پیامبر فرمودند: هر کس من مولای او هستم پس این (علی) مولای اوست. سپس دعا کردند: خدایا دوست بدار دوستان او را، و دشمن بدار دشمنان او را.

پس سلمان برخاست و گفت: ای رسول الله(‌صلی‌الله‌علیه‌وآله) این چه نوع ولایتی است؟ حضرت فرمودند: ولایتی هم‌چون ولایت خود من است؛ پس هر کس که من اولی به او از نفسش هستم، علی(علیه‌السلام) نیز اولی به او از نفسش می‌باشد. و خداوند متعال نیز این آیه را نازل کرد: «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلامَ دِينًا[مائده/ 3]» پیامبر نیز تکبیر گفتند و فرمودند: الله اکبر از اتمام نبوت من و اتمام دین و ولایت علی(علیه‌السلام) بعد از من.

و به دنبال نزول اين آيات، ابوبكر و عمر برخاستند و گفتند: اى رسول خدا، اين آيات فقط اختصاص به على دارد؟ پيامبر(‌صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: بلكه درباره او و اوصياى من است تا روز قيامت. آنان گفتند: اى رسول خدا براى ما بيان كنید، حضرت فرمودند: على، ‏برادر، وزير، وارث، وصى و جانشين من در ميان امت من است؛ او ولى و صاحب اختيار هر مومنى بعد از من است، و پس از او پسرم حسن است، و پس از او حسين، و سپس نه نفر از پسرم حسين، يكى پس از ديگرى. قرآن با آن‌هاست و آن‌ها با قرآن هستند. ايشان از قرآن جدا نمى‏‌شوند و قرآن هم از ايشان جدا نمى‏‌شود، تا در روز قيامت و در عالم حشر در كنار حوض كوثر بر من وارد شوند.»
سپس همه حضار بر این مساله شهادت دادند و اقرار کردند که در غدیر خم چنین واقعه‌ای رخ داد و با گوش خود از پیامبر اكرم(‌صلی‌الله‌علیه‌وآله) این مطالب را شنیدند.[2]

3. احتجاج‌ أميرالمومنين‌(عليه‌السلام‌) به‌ حديث‌ غدير در رحبه‌ی كوفه‌[3]:
در ابتداى خلافت آن حضرت، چون به ايشان خبر دادند كه مردم در آن‌چه آن حضرت مى‏‌فرمايد (اين‌كه رسول خدا(صلی‌الله‌عليه‌وآله) ايشان را بر غير او مقدم داشته است) متّهم نموده‏‌اند و در حقانيت‏ خلافت او نزاع كرده و در منطقه «رحبه» كوفه اجتماع کرده‌اند، حضرت نیز در این اجتماع حضور پیدا کرده و با مردم به حديث غدير بر ردّ آن مخالفان احتجاج و استشهاد نمود. اين احتجاج، بسيار مهم است و در روايات مستفيضه وارد شده است و اعلام و اعاظم شيعه و اهل سنت در كتب خود آن‌را ذكر كرده‏‌اند و آن‌را از مسلّمات تاريخ شمرده‌اند.

حضرت در این خطبه، که در حضور جمعى از صحابه و تابعين و اصناف مختلف ديگر مردم ایراد کردند، فرمودند: «من با قسم به خداوند از شما مى‏‌پرسم، از آن كسانی‌كه باقى مانده‌‏اند از آن افرادى كه رسول خدا را ديده و گفتار او را در روز غدير خم شنيده‌‏اند، كه برخيزند و به آن‌چه شنيده‏‌اند شهادت دهند؛ در اين هنگام شش نفر از اصحاب رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) كه در طرف راست اميرالمومنين(عليه‌السلام) و شش نفر از اصحاب رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) كه در طرف چپ آن حضرت بودند برخاستند و شهادت دادند كه رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در حالی‌كه دو دست على را گرفته و بالا برده بود، فرمود: هر كس كه من مولى و صاحب اختيار او هستم، اين على، مولى و صاحب اختيار اوست؛ بار پروردگارا، دوست داشته باش و تحت ولایت خود بگیر کسی را که دوست دارد علی را و ولایت او را می‌پذیرد، و دشمن بدار آن كسی که على را دشمن دارد، و يارى كن آن‌كه على را يارى می‌كند، و مخذول و ذلیل فرما آن‌كه على را مخذول كند، و دوست‏ بدار آن‌كه على را دوست دارد، و مبغوض‌دار آن‌كه على را مبغوض می‌دارد».[4]

همین قضیه را «احمد بن حنبل» نیز با مختصر اختلافی در کتاب خود بیان کرده است.[5]

اما ممکن است سوال کنید که چرا حضرت امير(عليه‌السلام) با وجود این مطالب، باز هم قیام نکردند و سکوت اختیار کرده و تنها در جاهای مناسب و بدون تنش سیاسی این حقایق را اعلام می‌کردند؛ قطعاً این سکوت به دلیل جلوگیری از تفرقه و دودسته‌گی میان مسلمین بود. ما در این مطلب مفصل به این سوال پرداخته‌ایم.

---------------------------------------
پی‌نوشت:
[1]. «ابن عساکر» در تاریخ دمشق، ج ۳، ص ۱۱۳، رقم ۱۱۴۰؛ «خوارزمی» در المناقب، ص ۳۱۳، رقم ۳۱۴؛ «شیخ صدوق» در الخصال، ج ۲، ص ۵۵۳، رقم ۳۱؛ «شیخ طوسی» در امالی ، مجلس ۲۰، حدیث ۴ و ۵، ص ۵۴۵؛« طبرسی» در الاحتجاج، ج ۱، ص ۳۲۲.
[2]. فرائد السمطين في فضائل المرتضى والبتول والسبطين والأئمّة من ذرّيّتهم، ج 1 ص 315، دار النشر، مؤسّسة المحمودي للطباعة والنشر، بيروت ـ لبنان، چاپ اول ، سال 1398 هـ/1978 م؛ «الغدير» ج‌ 1 ، ص‌ 163 تا ص‌ 166.
[3]. رُحْبَه‌ روستایی است‌ نزديك‌ كوفه‌ به‌ فاصلۀ هفت‌ فرسخ‌ كه‌ داراي‌ زراعتِ خوب‌ است‌ و در سابق‌ شهري‌ بوده‌ و اينك‌ خراب‌ شده‌ است‌، و أميرالمؤمنين‌ عليه‌ السّلام‌ در حين‌ ورود به‌ كوفه‌ در «رُحْبَه‌» اين‌ احتجاج‌ را نموده‌اند و گاهي‌ اوقات‌ به‌ آن‌ «رُحبَه‌ كوفه‌» گويند تا از رُحبه‌های ديگر امتياز پيدا كند.
[4]. «شرح‌ نهج‌ البلاغه‌»  ابن ابی‌الحدید معتزلی، طبع‌ دار الإحياء التراث‌ العربي‌ ، ج‌ 1 ، ص‌ 209 ، و طبع‌ دار إحياء الكتب‌ العربيّة‌ ، ج‌ 2 ، ص‌ 288 و ص‌ 289؛ سيرة‌ علي‌ بن‌ بُرهان‌ الدين‌ حلبي‌ شافعي‌، معروف‌ به‌ «سيرۀ حلبيّه‌» طبع‌ مصر ، سنۀ 1353 ه، ج‌ 3 ، ص‌ 308 .
[5]. «مسند احمد» ج‌ 1 ، ص‌ 118 .

برای مطالعه و دیدن موارد بیشتر به این مقاله مراجعه فرمایید: http://tarikh.nashriyat.ir/node/501