برخورد با يك بچه شر و لجباز چگونه است؟
پاسخ :
برخي از رفتارها در بچه ها شكل عادي دارد و اغلب ما وقتي كودك بوديم رفتارهاي كنجكاوانه، شيطنت آميز، سر و صدا و حتي گريه و قهر را داشته ايم. البته اگر اين رفتارها از حد خود تجاوز كند از حالت طبيعي خارج است. حال بحثمان را در دو قسمت بيان مي كنيم.
الف. رفتارهاي شرارت آميز
اين رفتارها مي توان علت هاي مختلفي داشته باشد از جمله آنها:[1]
1. بدآموزي و تقليد: كودك[2] به خاطر نقش پذيري زيادي كه دارد زود از ديگران الگوبرداري مي كند.
2. تلافي و انتقام: برخي از شرارت ها بخاطر عكس العمل در برابر رفتار بزرگترها است چون آينده نگري ندارند ناشيانه عمل مي كنند.
3. جبران حقارت: وقتي كه كودكان احساس مي كنند كه زير دست هستند، عقدة رواني بي توجهي دارد، از خواستة خود محروم شده اند، كسي او را به بازي نمي گيرد نسبت به او بي توجه اند. در اين زمان كودك بخاطر جبران اين مسائل از كارهاي شيطنت آميز و شرورانه استفاده مي كند تا جلب توجه كند.
4. خودآزمايي: رفتار شرارت بار كودك گاهي به خاطر اين است كه بگويد من نسبت به ديگر و يا گذشته ام توانمند شده ام و يا نسبت به فلاني برتري دارم.
5. كنجكاوي: گاهي كودك دوست دارد با جهان اطراف خود بيشتر آشنا شود به همين خاطر اشياء اطراف را دست كاري مي كند، باز و بسته مي كند پرحرفي مي كند، عكس العمل ديگران را مي سنجد... و اين بخاطر كنجكاوي اوست نه بخاطر شرور بودنش.
6. بيماري: اگر شرارت زياد از حد و طاقت فرسا باشد نيازمند به مراجعه به روان پزشك كودكان است.
درمان: در بالا به علت هاي مختلف شرارت اشاره كرديم و معلوم شد كه شرارت كودكان بيشتر جنبه غيرارادي و عمدي دارد و برخي موارد علت آن به رفتار نامناسب بزرگترهاست حال به برخي از كارهايي كه براي درمان اين صفت نياز است اشاره مي كنم.
براي دفع شرارت بايد به او شناخت دهيم او را از كارش آگاه كنيم و او را نسبت به عاقبت كارش آگاه سازيم گاهي اوقات ايجاب مي كند كه براي او وقت بگذاريم با او بازي كنيم او را سرگرم كنيم (كه اثربخش تر از نصيحت هاي مكرر است) براي او داستان هايي بگوئيم كه داراي نكات اخلاقي مثبت است و به گونه اي غيرمستقيم او را نسبت به صفات زشت خودش آگاه سازيم در پاره اي از وقت ها لازم است كه او را تنها بگذاريم و نسبت به سر و صدا و جيغ و گريه او عكس العملي نشان ندهيم.
لازم به ذكر است كه استفاده از دوستان خوب (الگوي مثبت) اثربخشي زياد دارد[3] (گاهي بچه با يك آفرين يا شكلاتي آرام مي شود) پس آنچه مهم است اين كه دقت كنيم ببينيم علت شرّ بودن از كجاست از اوست، از ما هست يا از دوستان او؟
نكته ديگر اينكه والدين و به ويژه مادر بايد در برابر خواسته هاي نامعقول كودك مقاومت كند و تسليم گريه و جيغ و داد او نشود چرا كه اگر به آن گريه ها ترتيب اثر دهد كودك ياد مي گيرد كه هميشه كار غلط خودش را با گريه و جيغ و داد پيش ببرد.[4]
لجبازي لجبازي يعني سرسختي مقابل دستورات منطقي بزرگترها، اعلام نارضايتي، گريه و بهانه براي رسيدن به خواسته و گاهي اعمال خشونت مثل گاز گرفتن، كتك زدن، به هم زدن وقت خواب و برنامه خوراك، و...
علت ها: علت هاي لجبازي با علت هاي شرارت و شيطنت مشابه است (كه قبلاً ذكر شد) البته برخي علت هاي ديگر در اينجا بيان شده است مثل شكست هاي پي در پي او (در دوستي ها، بازي، جلب توجه و رقابت ها) بيماري هاي مداوم براي برخورد با اين امر به سه شيوه اشاره مي كنيم.[5]
راه هاي درمان
الف. شيوة روحي: با احترام گذاشتن به او، همدردي با او، وا داشتن او به بحث دوستانه و پرسيدن از علت كارهايش و در برخي اوقات بي اعتنايي.
ب. تربيتي: به او بايد روش زندگي كردن را ياد بدهيم. البته قبل از هر چيز خودمان بايد برنامه خوبي در زندگي داشته باشيم و هر روز به گونه اي متفاوت و خارج از برنامه عمل نكنيم و زبان و عمل ما بايد يكي باشد او را به نسبت جنبه هاي منفي كارش آگاه كنيم به او مسئوليت واگذار كنيم او را با دوستان خوبي آشنا كنيم و گاهي لازم است كه با اخم به او اخطار دهيم.
ج. پزشكي: در زماني است كه لجبازي او خارج از حد اعتدال است كه بايد به روان پزشك كودك رجوع كرد.
نكته 1. بزرگترها بايد از توجه هاي افراطي، تسليم خواسته شدن، اعمال زور، تنبيه پذيري به شدت پرهيز كنند.
نكته 2. هيچ گاه به كودك نگوئيد دوستت نداريم بلكه بگوئيد اين رفتار زشت تو را نمي پسندم وگرنه تو براي من عزيز هستي.
نكته 3. انگيزه جرأت در لجبازي بيشتر به خاطر روش ناصحيح (عدم برنامه ريزي تربيتي سالم و بزرگترهاست)
نكته 4. يكي از اصول تغيير در رفتار اصل تدريج است يعني همان گونه كه يك صفت زشت به تدريج پديد آمده و قوي شده همان گونه نيز بايد آهسته آهسته با اجراي روش هاي مناسب ضعيف و ضعيف تر شود پس ما بايد در برخوردهايمان كمي صبورتر باشيم.[6]
نكته 5. مراقب باشيم بي حوصلگي، عدم تحمل، عصبانيت خودمان را در قالب صفات بد نسبت دهيم دقت كنيم آيا در حد نياز او با او بازي كرده ايم، داستان برايش گفته ايم، خودمان الگوي خوبي بوده ايم، او را نسبت به كارهاي خويش نزد ديگران تشويق كرده ايم اين كار بسيار بسيار مؤثر است.
و در آخر اينكه:
چونكه با كودك سر و كارت فتاد پس زبان كودكي بايد گشاد
لطفاً يك بار ديگر همين نوشته را با كمك والدين خود قسمت به قسمت مطالعه فرماييد.
منابع كمكي:
1. دشواريهاي رفتار كودكان، علي قائمي، انجمن اولياء و مربيان جمهوري اسلامي ايران.
2. تربيت و بازسازي كودكان، علي قائمي، انتشارات دفتر تبليغات.
3. رفتار والدين با فرزندان، محمدعلي سادات، انجمن اولياء و مربيان جمهوري اسلامي ايران.
4. بينشهاي تربيتي، دكتر محمدرضا شرفي، انتشارات تربيت.
5. كليدهاي رفتار با نوجوانان، دكتر دن فونتنل، ترجمه مسعود حاجي زاده، مؤسسه انتشارات صابرين.[1] . تربيت و بازسازي كودكان، دكتر علي قائمي اميري، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، بي تا ص 242-241، (اقتباس).
[2] . معمولاً از آغاز تولد تا حدود 13-12سالگي را كه تقريباً پايان دورة دبستاني است دوران كودكي مي نامند.
[3] . همان، ص 244-243 (اقتباس با اضافه).
[4] . رفتار والدين با فرزندان، محمدعلي سادات، چ پنجم، 1376، انجمن اولياء و مربيان جمهوري اسلامي ايران، ص 21.
[5] . دشواريهاي رفتار كودكان، علي قائمي، انتشارات انجمن اولياء و مربيان جمهوري اسلامي ايران، بي تا، تهران، ص 142ـ138 (اقتباس).
[6] . بينشهاي تربتيي، دكتر محمدرضا شرفي، تهران 1372، چاپ اول، انتشارات تربيت تهران، ص 133.
منبع:سایت اندیشه قم