ازلي بودن علم خداوند چگونه تحقق دارد؟

20:41 - 1391/10/15
علم به متغيّرات،به معناي تغيّر در علم الهي نيست،اين سخن در علم ذاتي واضح است زيرا خداوند از ازل همه حوادث را مي دانسته است و اين علم او هرگز دستخوش تغيير نمي شود.
ازلی بودن علم خدا

ازلي بودن علم خداوند چگونه تحقق دارد؟ يعني اگر قايل به پيدايش علم براي خداوند باشيم كه اينگونه نيست، خداوند چگونه به حوادث متغير و اعمالي كه به اختيار انسان نهاده شده و در زمان و مكان واقع مي شود علم دارد!

پاسخ :

قبل از هر چيز بايد توجه داشت كه علم الهي، از مباحث بسيار پيچيده و مشكل بوده و آراء و نظريات زيادي در آن مطرح شده است.
در اين مطالب مهمترين نظريه به طور خلاصه بيان مي شود و از پرداختن به نقل اقوال ديگران خودداري مي شود.
ابتدا لازم است مقدمه اي در باب علم الهي بيان شود:

 

علم خداوند متعال در سه مرحله مطرح مي شود:[1]
1ـ علم به ذات، در فلسفه اسلامي به اثبات رسيده است كه هر موجود مجرد از مادّه، به ذات خود، عالم است، چرا كه ذات او در نزد خويش حاضر است و علم، چيزي جز حضور نيست. لازم است بدانيم كه هر مقدار موجود، مجرد و به دور از نقايص و نارسايي باشد به همان مقدار علمش قويتر و شديدتر خواهد بود.

 

2ـ علم به موجودات در مرتبه ذات، همچنين در فلسفه اسلامي در جاي خود به اثبات رسيده كه ذات خداوند، هستي محض و بسيط است و هر چه در عالم از كمالات وجودي هست، او به تنهايي، در عين بساطت، برتر و بهترش را داراست، زيرا هستي مخلوق اوست و هر چه در پهنه عالم هست شعاعي از نورِ وجود اوست. پس خداوند، با علم به ذات خويش به همه هستي علم دارد.
و اين علم نيز صفت ذات بوده و با ذات عينيت دارد.

 

3ـ علم به موجودات در مرتبه خلقت.
در دو مرحله گذشته عالم و معلوم هر دو عين ذات خداوند بودند. اما در اين مرحله خداوند عالم است و مخلوقات مخلوق اويند. همانگونه كه ما انسانها به صورتهاي ذهني خود حضوراً و بدون واسطه علم داريم; تمام مخلوقات نيز در حضور خود وجود دارند و خدا محيط بر همه آنهاست.[2] اين علم، بر خلاف دو علم گذشته، صفت فعلِ خداوند و زائد بر ذات اوست و به تعبير ديگربا به وجود آمدن هر مخلوقي علم به آن مخلوق نيز براي خداوند حاصل مي شود يعني اين مرحله از علم، تابع تحقق مخلوق است زيرا از وجود و حضور او نزد خداوند انتزاع مي شود.

 

صفات خداوند به دو قسم ذاتي و فعلي تقسيم مي شوند، صفات ذاتي مثل حيات، قدرت و علم (در مرحله 1 و 2) بر هيچ امري خارج از ذات الهي متوقف نيست. امّا صفات فعلي مثل رازقيّت، خالقيّت و علم (در مرحله 3) متوقف بر روزي دادن، خلق نمودن و تحققِ مخلوق است.

 

با توجه به مقدمه اي كه گذشت، روشن مي شود كه خداوند به مخلوقات، دو گونه علم دارد:
1ـ علم ذاتي، همان علمي كه در مرحله دوم مقدمه بيان شد، يعني چون هر چه بوده و هست و خواهد بود، از ذات او نشأت گرفته است. پس خداوند با علم به ذات خود بر تمام آنچه در عالم محقق شده يا خواهد شد محيط و مشرِف است و نيز روشن شد كه اين علم، صفت ذات الهي است و از ازل چنين آگاهي در خداوند بوده است.

 

البته بايد توجه داشت كه علم الهي جبر آور نيست يعني علم، تنها جنبه كاشفيّت دارد به عبارت ديگر اگر خداوند علم دارد كه فلان شخص در فلان تاريخ مرتكب فلان كار خواهد شد، اين به معناي مجبور كردن آن شخص بر آن كار نيست، بلكه خداوند علم دارد كه او با اختيار خود چنين كاري را انجام مي دهد.

2ـ علم فعلي، علمي كه در مرحله سوم مقدمه بيان شد، اين قسم فرع بر تحقق معلوم است و با حصول هر معلومي علم به آن نيز حاصل مي شود. در برخي آيات به اين قسم از علم اشاره شده است، از جمله: (وليبلونكم حتّي نعلم المجاهدين منكم و الصابرين)[3] «ما شما را مي آزماييم تا به تلاشگران و شكيبايان شما آگاهي يابيم.»

در امثال اين آيه مراد علم فعلي است و الاّ خداوند با همان علم ذاتي و ازلي به همه حوادث علم دارد.
آخرين مطلبي كه در پاسخ به سؤال اشاره مي كنيم اين است كه علم به متغيّرات، به معناي تغيّر در علم الهي نيست، اين سخن در علم ذاتي واضح است زيرا خداوند از ازل همه حوادث را مي دانسته است و اين علم او هرگز دستخوش تغيير نمي شود. امّا در علم فعلي خداوند كه عبارت از نفس حضور اشياء نزد خداوند است، تغيير متغيّرات همگي در حضور خداوند مي باشد، چرا كه اين تغييرات لازمه ذاتِ متغيّر مي باشد و ذات متغير نزد خداوند حاضر است.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ راه خداشناسي، استاد آيت ا... سبحاني.
2ـ پيام قرآن، ج 4، استاد آيت ا... مكارم شيرازي.[1] . طباطبايي، سيد محمد حسين، سه مرحله مذكور از كتاب نهاية الحكمه، مرحله 12، فصل 11 استفاده مي شود.
[2] . بحث علم حضوري در پاسخ سؤال بعدي بيشتر بيان مي شود.
[3] . محمّد/ 31.

منبع:سایت اندیشه قم

کلمات کلیدی: 

Plain text

  • تگ‌های HTML مجاز:
  • آدرس صفحات وب و آدرس‌های پست الکترونیکی بصورت خودکار به پیوند تبدیل می‌شوند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
2 + 10 =
*****