زيانهاي فوري، اجتماعي و اقتصادي قمار چيست؟ چرا قمار حرام است؟ نظريه اسلام دربارة قمار چيست؟ قمار بر چند نوع است؟
پاسخ:
«قمار» مصدر «قامر» است، به معني به گرو چيزي را باختن، و نبرد كردن با هم به گرو.
«قمار» به اجماع مسلمين حرام است، علت آن نيز آيات قرآن و سنت پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ است و چنان كه از بعضي اهل لغت آمده، عبارت است از گروبندي بر بازي به يكي از آلات معروفه و از بعضي ديگر نقل است كه قمار بر بازي بر اين آلات مطلقاً اطلاق مي‌شود چه مالي در ميان باشد و يا نباشد، اقسام چهارگانه آن نيز از اين قرار است:
1 . با ادوات قمار با گروبندي صورت گيرد، شكي نيست كه اين عمل حرام است.
2 . بازي بدون گروبندي، صدق قمار بر اين كار محل نظر و اشكال است.
3 . گروبندي بر بازي به غير آلات قمار، مانند گروبندي بر حمل سنگي گران وزن، كشتي، كبوتر بازي و پرش و مانند آن به جز مواردي كه در روايات جايز شمرده شده‌اند، مانند مسابقة با اسب و تيراندازي. ظاهر آن است كه غير از اين دو ملحق به قمار هستند و داخل در حرمت و فساد.
4 . مغالبه (مسابقه براي غلبة بر هم) بدون عوض (يعني بدون تعيين چيزي در قبال برندة آن). كه به جز در مورد سواري و شنا و تيراندازي، بيشتر علماء قائل به تحريم آن هستند.(1)
كمتر كسي را مي‌توان يافت كه از زيانهاي گوناگون قمار بي‌خبر باشد، براي توضيح بيشتر گوشه‌اي از عواقب شوم و خانمان برانداز آن را به طور فشرده يادآور مي‌شويم:
1 . قمار بزرگترين عامل هيجان:كليه روانشناسان و دانشمندان پسيكولوژي، معتقدند كه هيجانات رواني، عامل اصلي بسياري از بيماري‌ها است، مثلاً كم شدن ويتامين‌ها، زخم معده، جنون و ديوانگي، بيماري‌هاي عصبي و رواني به صورت خفيف و حاد و مانند آن‌ها.
قمار، بزرگترين عامل پيدايش هيجان است، تا آن جا كه يكي از دانشمندان آمريكا مي‌گويد: در هر سال در اين كشور فقط دو هزار نفر در اثر هيجان قمار مي‌ميرند، قمار گاهي سكته قلبي و مغزي نيز ايجاد مي‌كند و قطعاً عامل پيري زودرس و مرگ خواهد بود.
وانگهي، كسي كه مشغول بازي قمار است نه تنها روح او دستخوش تشنج است، بلكه تمام جهازات بدن او در يك حالت فوق العاده به سر مي‌برند، يعني ضربان قلب بيشتر مي‌شود، مواد قندي در خون او مي‌ريزد، در ترشحات غدد داخلي اختلال حاصل مي‌شود، رنگ صورت مي‌پرد، دچار بي‌اشتهايي مي‌شود. بنا به نظر دانشمندان روانشناس، مرد قمار باز، انساني مريض است كه دائماً احتياج به مراقبت رواني دارد، فقط بايد سعي كرد به او فهماند كه يك خلاء رواني وي را به سوي اين عمل ناهنجار سوق مي‌دهد تا در صدد معالجة خويش برآيد.
2 . رابطة قمار با جنايات:يكي از بزرگترين مؤسسات آمارگيري جهاني ثابت كرده است كه: 30 درصد جنايت‌ها با قمار رابطة مستقيم دارد و از عوامل به وجود آمدن 70 درصد جنايات ديگر نيز به شمار مي‌رود.(2)
3 . ضررهاي اقتصادي قمار:در طول سال ميليونها بلكه ميلياردها از ثروت مردم جهان در اين راه از بين مي‌رود، گذشته از ساعات زيادي كه از نيروي انساني در اين راه تلف مي‌شود و حتي نشاط كار مداوم را در ساعات ديگر سلب مي‌كند، مثلاً درگزارش‌ها چنين آمده است: در شهر «مونت كارلو» كه يكي از مراكز معروف قمار در دنيا است، يك نفر در مدت 19 ساعت قماربازي 4 ميليون تومان ثروت خود را از دست داد، وقتي درهاي قمار بسته شد، مستقيم به سراغ جنگل رفت و با يك گلوله مغز خويش را متلاشي كرد و به زندگي خود خاتمه داد، گزارش دهنده اضافه مي‌كند، جنگل‌هاي «مونت كارلو» بارها شاهد خودكشي اين چنين افرادي است.(3)
4 . زيانهاي اجتماعي قمار:بسياري از قماربازان به علت اينكه گاهي برنده مي‌شوند و در يك ساعت ممكن است، هزاران تومان سرمايه ديگران را به جيب خود بريزند، حاضر نمي‌شوند تن به كارهاي توليدي و اقتصادي بدهند.
در نتيجه، چرخ‌هاي توليد و اقتصاد به همان نسبت لنگ مي‌شود، در مواردي هم كه در قمار مي‌بازند، براي جبران آن، حاضرند دست به هر جنايتي بزنند.
خلاصه آن كه، زيانهاي ناشي از قمار به حدي است كه حتي بسياري از كشورهاي غير مسلمان آن را قانوناً ممنوع اعلام كرده‌اند. طبق آماري كه بعضي از محققان تهيه كرده‌اند: جيب بري 90 درصد، فساد اخلاقي 10 درصد، ضرب و جرح 40 درصد، جرائم جنسي 15 درصد، طلاق 30 درصد و خودكشي 15 درصد كه جملگي آن‌ها زاييده قمار هستند.
اگر بخواهيم تعريف جامعي براي قمار ذكر كنيم، بايد بگوييم: قمار، يعني قرباني كردن مال و شرف براي به دست آوردن مال ديگران به وسيلة خدعه و تزوير و احياناً به عنوان تفريح و نرسيدن به هيچ‌كدام!
قرآن كريم، در تحريم قماربازي مي‌فرمايد: يسئلونك عن الخمر و الميسر قل فيها اثم كبير(4) دربارة شراب و قمار از تو سؤال مي‌كنند، بگو در آن‌ها گناه بزرگي است.
اميرالمؤمنين علي ـ عليه السّلام ـ در اين باره مي‌فرمايد: «كل ما الهي عن ذكر الله فهو من الميسر. هر چيزي كه انسان را از ياد خدا غافل كند(و در شهوات فرو ببرد) آن در حكم قمار است.»(5)
سبب تحريم قمار از نظر اسلام عبارت است از:
1 . قمارباز را از كسب معيشت و تحصيل مال از طريق مستقيم و راه حلال باز داشته، منحرف مي‌نمايد.
2 . قمار نيز مثل ساير شهوت‌هاست، كه نفس به آن رغبت مي‌كند و هر چه بيشتر در آن وارد شود و به آن عادت نمايد، بر ميل و رغبت او افزوده مي‌شود.
3 . آثار سوء آن، از فساد و سوء تربيت، ضعف قواي عقلي.
4 . به سبب آن خانه‌ها خراب، خانواده‌ها متلاشي و...
5 . اتلاف وقت.
6 . هم‌نشين با اشرار شدن.
7 . عامل تفرقه و دشمني است.
پاورقی:
1. انصاري، كتاب المكاسب، به نقل از حسيني دشتي، سيد مصطفي، معارف و معاريف، ج 8، ص 368، 1376 هـ .ش، چاپ صدر.
2. برخي ازمسائل زندگي‌ساز اسلامي، در راه حق، ص 160، مجموعة انتشارات نسل جوان، سال دوم، ص 330، نشريه پيشرفت‌هاي ايران (درباره الكل و قمار).
3. همان.
4. بقره : 219.
5. حر عاملي، وسائل‌الشيعه، مؤسسه الوفاء، ج 12، ص 235.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات