رهروان ولایت ـ بدون شک قرآن کریم، کلام خداست و دلایل کافی برای اثبات این موضوع، وجود دارد و خود قرآن هم به این مطلب تصریح دارد و ميفرمايد: «أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَ لَوْ كانَ مِنْ عِنْدِ غَیْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فیهِ اخْتِلافاً كَثیراً؛[نساء/82] چرا در معانى قرآن تدبّر نمىكنند؟ در حالیكه اگر این قرآن، از طرف غیر خدا بود قطعاً اختلافهاى بسیارى در آن مىیافتند».
فرق «تفکّر» با «تدبّر»:
تفکرّ یعنی در مورد یک چیز یا یک کار، فکر کردن[1] ولی تدبّر، یعنی در مورد عاقبت یک چیز یا یک کار، اندیشیدن[2] و منظور از تدبّر در این آیه، به معنای تأمل در یک آیه بعد از آیهی دیگر است(یعنی تأمل در یکایک آیات قرآن)[3].
«اخْتِلافاً كَثیراً» که در آیه آمده؛ یعنی چه؟
از اینکه در آیه آمده «اخْتِلافاً كَثیراً» بداشت نمیشود، پس اختلاف کم در قرآن هست؛ بلکه میخواهد بفرماید که هیچ اختلاف و تناقضی بین آیات قرآن وجود ندارد.[4]
دو نکته مهم از این آیه برداشت میشود:
نخست اینکه قرآن، قابل اندیشیدن و تأمل است و خداوند از ما میخواهد که در آیات آن تدبر و تأمل کنیم. دوم اینکه: در آیات قرآن، هیچگونه اختلافی نیست و این موضوع، قابل تحقیق است.
از کجا بفهمیم که در قرآن، خطا و اختلاف نیست؟
کسی که میخواهد در مورد یک موضوع، تحقیق کند باید بدون غرض و تعصب کار کند و هدفش یافتن حقیقت باشد، و روش صحیحی نیز داشته باشد. در این بحث نیز بهتر است به کتب تفسیری که با همان سه معیار (یعنی بدون غرض و با هدف یافتن حقیقت و روش درست) هستند، رجوع کنیم و آیات قرآن کریم را بررسی و مطالعه کنیم و از نبودن خطا و اختلاف در آنها مطمئن شویم.
پاسخ به برخی از خطاها و تناقضات ظاهری قرآن:
برخی بدون تحقیق درست، از برخی از آیات قرآن کریم، اشکال گرفتهاند؛ مثلا:
آسمانها و زمین، در چند روز آفریده شدند؟
سؤال: خداوند در یک جای قرآن میفرماید: «إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِى خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضَ فىِ سِتَّةِ أَیَّام؛[اعراف/54] همانا پروردگار شما خداوندى است كه آسمانها و زمین را در شش روز آفرید» و در جای دیگری فرمود: «إِذَا قَضىَ أَمْرًا فَإِنَّمَا یَقُولُ لَهُ كُن فَیَكُون؛[بقره/117] هنگامى كه (خداوند) فرمان (وجود) چیزى را صادر كند، فقط مىگوید: باش! پس (فوراً) موجود مىشود». چطور این دو آیه با هم سازگارند؟ و مگر قبل از آفرینش آسمانها و زمین، شب و روز وجود داشت؟ و با توجه به علم امروز، شاید میلیونها یا میلیادها سال طول کشیده تا آسمانها و زمین، آفریده شود؛ چطور آفرینش در شش روز؛ ممکن است؟
پاسخ سؤال اول: منظور از اینکه قرآن کریم فرمود: «إِذَا قَضىَ أَمْرًا فَإِنَّمَا یَقُولُ لَهُ كُن فَیَكُون[بقره/117]» این نیست که هر چه را خداوند اراده کند همان لحظه موجود میشود، بلکه منظور؛ این است که خداوند، هر طور اراده کند همان طور محقق میشود، مثلا اگر اراده کند که چیزی در یک لحظه موجود شود، در همان لحظه محقق میشود و اگر اراده کند که چیزی در طول هزار سال موجود شود؛ همان شکل طول میکشد.[5]
پاسخ سؤال دوم و سوم: کلمهی «یَوْم» و « أَیَّام» به معنی «روز» و «روزها» میباشد اما در بسیاری از موارد، منظور از «یَوْم»، «دوران» است مثلا در قرآن، عبارت « یَوْم الْقِیامَةِ» در موارد زیادی به کار رفته [6] اما منظور، یک روز نیست، بلکه یک دوران طولانی است؛ زیرا در آیهای دیگر میفرماید که محاسبهی اعمال مردم در روز قیامت، پنجاه هزار سال طول میکشد [سوره معارج/4] و در بعض از کتب لغت هم «یَوْم» به معنی «مدتی از زمان» نیز آمده است و مانند روایتی از امام امیرالمومنین(علیهالسلام) که فرمود: «الدَّهْرُ یَوْمَانِ یَوْمٌ لَكَ وَ یَوْمٌ عَلَیْكَ فَإِذَا كَانَ لَكَ فَلَا تَبْطَرْ وَ إِذَا كَانَ عَلَیْكَ فَاصْبِرْ[نهجالبلاغه، حکمت396] روزگار دو روز است، روزى به سود تو، و روزى به زیان تو است، پس آنگاه كه به سود تو است به خوشگذرانى و سركشى روى نیاور، و آنگاه كه به زیان تو است شكیبا باش»[7].
پس شاید در مواردی، به نظر آید که بعضی از آیات قرآن کریم، خطا یا متناقض هستند اما با تحقیق صحیح و رجوع به کتب تفاسیر صحیحتر، میتوان مطمئن شد که قرآن؛ کلام خداوند متعال و راستترین و محکمترین و صحیحترین کلام است.
------------------------------------------------
پینوشت:
[1]. با استفاده: فرهنگ أبجدی عربی-فارسی، ص245
[2]. همان، ص218
[3]. با استفاده از ترجمه المیزان، ج5، ص26
[4]. همان
[5]. با استفاده از تفسیر نمونه، ج1، ص419
[6]. مانند: بقره/85 و 113 و 174 و 212 - آلعمران/55 و 77 و ...
[7]. با استفاده از: تفسیر نمونه، ج6، ص200 و 201