آيا سيزده بدر و چهارشنبه سوري خرافه و بدعت است؟

11:05 - 1393/09/24
چکیده: با توجه به اينكه اكنون دركشور ماهيچ كس چهارشنبه سوري را به عنوان طريقه اي در دين بر پا نمي كند،تعريف بدعت شامل آن نمي شود.امّا درمورد سيزده بدربا توجه به اين كه مردم الآن اين عمل را رفتن به سوي طبيعت به عنوان طريقه اي در دين انجام نمي دهند،پس سيزده بدر، بدعت نمي باشد وتعريف بدعت شامل اين هم نمي شود.

آيا سيزده بدر و چهارشنبه سوري خرافه و بدعت است؟ آيا سيزده بدر ارتباطي به ميلاد حضرت علي ـ عليه السلام ـ در سيزده رجب دارد؟

پاسخ:

براي جواب دادن به اين سؤال، ذكر چند مقدمه لازم است:
1. مقدمه اوّل در تعريف بدعت و خرافه است.تعريف بدعت: بدعت طريقه اي ساختگي در دين است كه با طريقه و احكام ديني مشابهت دارد و هدف از در پيش گرفتن آن، مبالغه در تعبّد در برابر خداوند عزّوجل است.(1)
تعريف خرافه: به عقيده هاي پوچ و داستان هاي دروغ و سخنان بيهوده و باطل كه به طور كلي خلاف عقل و برهان باشد.(2)
2. مقدمه دوم در مورد تاريخچه چهارشنبه سوري و سيزده بدر است.
تاريخچه چهار شنبه سورييكي از مراسم باستاني مربوط به جشن نوروز، آتش افروزي هاي شب چهار شنبه آخر سال است كه از دير زمان از نياكان ما بر جاي مانده است. در روزگار باستان آتش، مظهر فروغ ايزدي و از اين رو مقدس ترين و نخستين عنصر از عناصر چهارگانه طبيعت بود و در گاه شماري آريايي در روزها و ماه هاي سال، گرامي داشته مي شد و جشن هاي ويژه داشت مانند آذرجشن، آبان جشن يا جشن سده.
آيين بپاداشتن چهارشنبه سوري تقريبا در ميان تمام مردم ايران مشترك است. غير از آتش افروزي كه تمام نقاط اين مرز و بوم مشترك است، آيين هاي ديگري در اين شب بر پا داشته مي شود. از قبيل كوزه شكستن و آجيل مشكل گشا و فال گوش وگره گشايي و فال گرفتن با كوزه... .
در مورد افروختن آتش در چهار شنبه سوري روايت هاي مختلف ذكر شده است. از جمله اين كه چون شب چهارشنبه آخر سال به نحوست در احاديث ياد شده و آتش كه نماينده فروغ يزدان و پاك كننده هر پليدي است، از اين جهت آتش مي افروزند كه تمام نحوست و پليديها را از بين ببرد.(3)
روايت ديگر اين كه چهارشنبه سوري سالروز كشته شدن سياوش است. سرگذشت زندگي سياوش سرگذشت عبرت انگيز و آموزنده اي است كه شرح تفصيلي آن در شاهنامه فردوسي نقل شده است.
آموزنده ترين قسمت اين جريان تاريخي گذشتن سياوش از خرمن آتش به منظور برائت از اتهام و اثبات بي گناهي بوده است. آثار و علائم اندكي كه از جريان تاريخي فوق بر جاي مانده، نشان مي دهند كه سياوش در پايان سال 1013 پيش از ميلاد كه برابر با روز چهارشنبه بوده به دستور افراسياب كشته شد و يك روز پس از كشته شدن سياوش فرزند وي كي خسرو در روز پنج شنبه، يكم فروردين سال 1012 پيش از ميلاد در توران متولد شد و چون در آيين زرتشتي مراسم سوگواري در رساي مردگان جايز نيست، پارسيان زرتشتي در آخرين شب چهارشنبه پايان سال از آتش مي گذشتند تا خاطره سياوش به منظور دفاع از عفت و پاكدامني، جاودان باقي بماند.(4)
تاريخچه سيزده بدر:
در مورد تاريخچه سيزده بدر هم روايات مختلف وجود دارد. يكي از آن روايات اين است كه در باورهاي مردم ايران باستان، كيومرث آغاز آفرينش است، طبق آنچه ابوريحان بيروني در كتاب آثار الباقيه گفته است، مشيه و مشيانه كه پسر و دختر دوقلوي كيومرث بودند در روز سيزده فروردين به وسيله گره زدن دو شاخه با هم ازدواج كردند.(5)
يكي ديگر از روايات در مورد تاريخچه سيزده بدر اين است كه: همان طور كه پيشينه جشن نوروز را از زمان جمشيد مي دانند درباره سيزده بدر هم روايت است كه جمشيد شاه پيشدادي روز سيزده نوروز را در صحراي سبز و خرم خيمه و خرگاه بر پا مي كند و چندين سال متوالي اين كار را انجام مي دهد كه در نتيجه اين مراسم در ايران زمين به صورت سنت و آيين در مي آيد و ايرانيان از آن پس سيزده بدر را بيرون از خانه در كنار چشمه سارها و دامن طبيعت برگزار مي كردند،
امّا براي بررسي سابقه جشن سيزده بدر از روي منابع مكتوب، تمامي منابع مربوط به دوران قاجار مي باشند و گزارشي به برگزاري سيزده بدر در فروردين يا صفر داده اند، از همين رو برخي پژوهشگران پنداشته اند كه اين جشن بيش از يكي دو سده ديرينگي ندارد. امّا با دقت بيشتر در مي يابيم كه شواهدي براي سابقه اين جشن وجود دارد. يكي از شواهد، گسترش بسيار، تنوع و گوناگوني شيوه هاي برگزاري اين جشن اشاره مي كند كه بر پايه قواعد مردم شناسي و فرهنگ عامّه، هر چقدر دامنه گسترش باوري فراخ تر و شيوه هاي برگزاري آن متفاوت تر باشد، نشان دهنده سابقه بيشتر آن است.
هم چنين مراسم مشابه اي كه به موجب كتيبه هاي سومري و بابلي از آن آگاهي داريم، آيين هاي سال نو در سوم با نام «زگموگ» و در بابل با نام «آكيتو» دوازده روز به درازا مي كشيده و در روز سيزدهم جشني در آغوش طبيعت برگزار مي شده. بدين ترتيب تصور مي شود كه سيزده بدر داراي سابقه اي دست كم چهارهزار ساله است.(6)
بعد از ذكر مقدمات، حالا در مورد هر كدام از چهارشنبه سوري و سيزده بدر بحث مي كنيم.
چهارشنبه سوري :با توجه به اينكه اكنون در كشور ما هيچ كس چهارشنبه سوري را به عنوان طريقه اي در دين بر پا نمي كند، تعريف بدعت شامل آن نمي شود. پس چهارشنبه سوري يقينا بدعت نيست. امّا با توجه به اين كه آتش افروزي و پرتاب ترقّه و عبور از روي آتش و گفتن اين جمله كه زردي من از تو و سرخي تو از من، فقط با استناد اين كه گذشتگان انجام مي دادند، ما هم انجام مي دهيم، هيچ گونه مبناي عقلايي و شرعي ندارد و عملي بيهوده و باطل است، پس تعريف خرافه شامل آن مي شود.
امّا در مورد سيزده بدر: با توجه به اين كه مردم الآن اين عمل را رفتن به سوي طبيعت به عنوان طريقه اي در دين انجام نمي دهند، پس سيزده بدر، بدعت نمي باشد و تعريف بدعت شامل اين هم نمي شود. امّا اگر رفتن به سوي طبيعت را به عنوان اين كه روز 13 نحس است و نبايد در خانه ماند، عملي است كه هيچ گونه اساس و مبنايي ندارد و تعريف خرافه شامل آن مي شود. اما با توجه به اين كه الآن در كشور ما، روز سيزده فروردين به عنوان روز طبيعت إعلام شده و مردم صرفا به خاطر رفتن به طبيعت از خانه خارج مي شوند، اين كار، كار بدون اشكالي است.
در آخر نتيجه گرفته مي شود كه آنچه دين اسلام با آن مخالفت مي كند، گناه وسنت هاي باطل و بيهوده است و در اصل عيد و عيد گرفتن اشكالي نيست و روز سيزده بدر ربطي با سيزده رجب ندارد.

پاورقی:

1. صابري، حسين، اعتصام، سلفيه، بدعت يا مذهب، ص167. انتشارات آستان قدس رضوي، ج1، ص30.
2. فرهنگ فارسي عميد، ج1، ص843، انتشارات عميد، فرهنگ فارسي خرد، ص269، انتشارات خرد، مصاحبه اي درباره ي خرافه و نيرنگ، ص26، انتشارات موسسه مطبوعاتي فراهاني.
3. تاريخچه راجع به عيد نوروز، کتابخانه آيت الله مرعشي نجفي(ره)، ص1.
4. رضي، هاشم، جشن هاي آتش، انتشارات بهجت، ص95 و 96.
5. بيروني، ابوريحان، آثار الباقيه، ص266.
6. گنجينه ادب و عرفان پارسي، تاريخچه سيزده بدر.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات

با عضویت در خبرنامه مطالب ویژه، روزانه به ایمیل شما ارسال خواهد شد.