۱. پژوهشگرانی كه انقلاب‌ها را تحلیل و بررسی می‌كنند، جدا از اینكه كاركردگرا باشند یا ساختارگرا، توده‌گرا باشند یا كثرت‌گرا، به تئوری‌های مبتنی بر اقتصاد معتقد باشند یا مسائل فرهنگی و جامعه‌شناختی را در وقوع انقلاب‌ها دخیل بدانند، معمولاً یك شیوه‌ی مشابه را برای آشنایی با آرمان‌ها و شناخت وجوه ممیزه‌ی هر انقلابی به كار می‌برند. بهترین شیوه برای شناخت انقلاب‌ها، بازخوانی و تحلیل محتوای شعارهای آنها است كه رهبرانشان عمدتاً در سال‌های مبارزه یا در نخستین سال‌های پیروزی مطرح می‌كنند.
در میان انقلاب‌های جهان، این نكته در مورد انقلاب اسلامی ایران قابل توجه است كه شعارهای مطرح‌شده‌ی رهبران و مردم انقلابی تنها به سال‌های نخستین پیروزی محدود نمانده است. حضرت امام خمینی رحمة‌الله‌علیه و حضرت آیت‌الله خامنه‌ای شعارهای انقلاب اسلامی ایران را در ادوار مختلف بازتولید و ادبیات آن را روزآمد نموده‌اند.
بدون شك ابتكار رهبر معظم انقلاب در نام‌گذاری سال‌ها هم یكی از نمودهای بازتولید این شعارها و آرمان‌ها است كه با توجه به مقتضیات خاص هر برهه انجام شده و نوعی گفتمان‌سازی مبتنی بر آرمان‌های انقلاب انجام گرفته است. نكته‌ی قابل توجه در نام‌گذاری‌های رهبر معظم انقلاب آنجاست كه ایشان در سال‌های اخیر مفاهیمی مانند «اصلاح الگوی مصرف» و «همت مضاعف و كار مضاعف» را به عنوان نام سال برگزیده‌اند كه هم وجهی از «اقتصاد» و هم وجهی از «فرهنگ عمومی» را توأمان در خود جای داده‌اند.
۲. رهبر معظم انقلاب در پیام نوروزی خود سال ۱۳۹۱ را به نام «تولید ملی، حمایت از كار و سرمایه‌ی ایرانی» نام‌گذاری كردند. آیت‌الله خامنه‌ای در این پیام، وظیفه‌ی ملت را «مصرف تولید داخلی» دانستند و آن را مهم‌ترین كار در زمینه‌ی تقویت تولید ملی نامیدند و تأكید كردند ملت باید با «خودداری از مصرف كالاهای خارجی كه مشابه ایرانی دارند» و همچنین «تبدیل استفاده از كالای ایرانی به یك فرهنگ» در این راه قدم بردارد.
این اولین بار نیست كه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای بر مصرف كالای ایرانی تأكید می‌كنند. شاید جالب توجه باشد كه ایشان در پیامی كه تنها سه روز پس از آغاز دوران رهبری در ۱۸ خرداد ۱۳۶۸ در تجلیل از امام راحل و خطاب به ملت ایران صادر كردند، ملت را به مصرف كالای داخلی دعوت كرده‌اند؛ توصیه‌ای كه در سال‌های بعد نیز همواره جزء تأكیدات ایشان بوده است.
البته هرچند كه سال آغازین رهبری معظم‌له یكی از پربسامدترین سال‌ها از لحاظ به كار بردن این واژه در بیانات و پیام‌های ایشان بوده، اما میزان استفاده‌ی رهبر معظم انقلاب از آن در سال‌های ۱۳۸۵ به بعد نیز به میزان چشمگیری نسبت به گذشته افزایش یافته و در سال ۱۳۸۹ به بالاترین میزان خود رسیده است.
۳. تأكید رهبر انقلاب بر تولید داخلی در دو برهه‌ی مختلف، معنی و مفهومی ویژه پیدا كرده است. سال‌های پایان دهه‌ی ۶۰ و سپس سال‌های پایانی دهه‌ی ۸۰ دو برهه‌ای است كه وضعیت كشور در آنها تفاوت‌های بسیاری با هم دارد. در اوایل دهه‌ی ۷۰ كه مصادف با سال‌های نخستین سازندگی پس از جنگ تحمیلی است، وضعیت ذخایر ارزی كشور با توجه به كاهش شدید قیمت نفت بحرانی بود. این بحران به شكلی بود كه كشور برای تأمین ارز مورد نیاز برای واردات كالاهای اساسی مثل گندم هم با مشكلات عمده‌ای مواجه بود و بحث استقراض خارجی در محافل اقتصادی كشور بالا گرفته بود. علاوه بر این، كشور از لحاظ زیرساخت‌های اقتصادی و صنعتی با معضلاتی جدی مواجه بود و در بسیاری از حوزه‌ها وابستگی به خارج از كشور وجود داشت. بنابراین برای رفع این وابستگی‌ها و نیز ضرورت سرمایه‌گذاری‌های كلان انسانی و مالی، ضرورت تولید داخلی و حمایت از آن بیش از پیش احساس می‌شد.
اما در برهه‌ی فوق‌الذكر دوم، كشور در شرایط بسیار متفاوتی نسبت به دوره‌ی اول به سر می‌برد و به فرموده‌ی رهبر معظم انقلاب: امروز كشور در شرایط بدر و خیبر قرار دارد. امروزه جمهوری اسلامی ایران در عرصه‌های علمی و فناوری، عمرانی، زیرساخت‌های اقتصادی و صنعتی، صنعت نفت و پتروشیمی، خودكفایی در بسیاری از مواد و كالاهای اساسی و استراتژیك و از همه مهم‌تر سرمایه‌ی اجتماعی از شاخص مناسبی برخوردار است. از این رو به نظر می‌رسد نام‌گذاری اقتصادی - فرهنگی سال 1391 تلاش رهبر انقلاب برای افزایش قدرت استراتژیك ایران و ارتقای وضعیت كشور در صحنه‌ی بین‌المللی است.
۴. به اعتقاد تعدادی از پژوهش‌گران، جمهوری اسلامی ایران به عنوان یك بازیگر مؤثر در سياست بين‌‌الملل ايفای نقش می‌كند. ایفای نقش كارآمدتر اما مستلزم آن است كه قدرت كشورمان در حوزه‌های مختلف تشكیل‌دهنده‌ی قدرت ملی -یعنی فرهنگ، اقتصاد، سیاست و توان نظامی- افزایش یابد.
برای افزایش قدرت در این حوزه‌ها و از جمله اقتصاد، هم بُعد نرم‌افزاری و هم بُعد سخت‌افزاری آن مورد توجه هستند. مباحثی مثل امنیت كار و سرمایه و یا فرهنگ مصرف از جمله عوامل مؤثر در بعد نرم‌افزاری اقتصاد و عواملی چون توسعه‌ی معادن زیرزمینی و یا ارتقاء زیرساخت‌های اقتصادی و صنعتی، بیشتر از بعد سخت‌افزاری مورد توجه هستند.
در پیام نوروزی و سخنرانی حرم رضوی رهبر معظم انقلاب علاوه بر اینكه بر بعد نرم‌افزاری یعنی بر اصلاح فرهنگ عمومی مصرف و بحث حمایت از كار و سرمایه‌ی ایرانی تأكید شده، بر صیانت و استفاده بهینه از منابع نفت و گاز كه باعث ارتقاء جایگاه ایران در میان كشورهای جهان به عنوان بزرگترین دارنده‌ی منابع انرژی فسیلی در ۱۰ سال آینده می‌شود، هم به عنوان بعد سخت‌افزاری ارتقاء جایگاه اقتصادی كشورمان مورد تأكید قرار گرفته است كه برایند این دو، قدرت استراتژيك جمهوری اسلامی را افزایش می‌دهد.
۵. چرا تولید ملی؟
ویژگی‌های استراتژیك جمهوری اسلامی ایران مثل موقعیت ویژه‌ی سوق‌الجیشی، برخورداری از منابع عظیم انرژی، توان تاثیرگذاری در منطقه‌ی حساس خاورمیانه، پهناوری و جمعیت زیاد از جمله وجوه ممتاز قدرت ایران در مقایسه با دیگر رقبای منطقه‌ای در راه رسیدن به افق‌های ترسیم شده در چشم‌انداز ۲۰ ساله است. اما در راه رسیدن به این چشم‌انداز، لازم است تا موقعیت كشورمان در همه‌ی حوزه‌ها و از جمله حوزه‌ی اقتصاد ارتقاء یابد. در این بین، توان تولید داخلی یكی از وجوه اصلی ارتقاء قدرت كشورمان به‌ویژه در بخش اقتصادی برای نیل به این اهداف به شمار می‌رود.
حمایت از تولید داخلی باعث می‌شود تا توان تولید محصولات استراتژیك در كشور افزایش یابد كه در صورت تحقق این مهم، وابستگی در بخش كالاهای اساسی به خارج از مرزها كم خواهد شد و بالطبع قدرت چانه‌زنی در مراودات بین‌المللی بالاتر می‌رود چرا كه برای كشوری همچون جمهوری اسلامی ایران كه همواره مورد هجوم طرف‌های خارجی است، خودكفایی در تأمین نیازهای داخلی، یك ضرورت غیر قابل كتمان و یك برگ برنده است.
در بیانات رهبر معظم انقلاب موارد بسیاری از تأكید ایشان بر ضرورت ارتقاء توان تولید داخلی و بی‌نیازی از خارج از كشور به چشم می‌خورد. این بی‌نیازی به معنای عدم ارتباط با دیگر كشورها نیست بلكه به معنای توانایی تولید و خودكفایی است.
ماجرای تولید سوخت راكتور تحقیقاتی تهران یا خودكفایی در تولید بنزین دو نمونه از عكس‌العمل غرب برای تحت فشار قرار دادن نظام اسلامی در مواردی است كه با توجه به نیاز اساسی كشور به آنها، می‌خواستند در قبال تأمین این نیازهای معمول در مراودات اقتصادی جهان، امتیاز‌های سیاسی بسیاری از ایران بگیرند. آیت‌الله خامنه‌ای در این باره می‌فرمایند: «[غربی‌ها] به همه‌ى دنیا ثابت كردند، مدلل كردند كه آمریكا و بقیه‌ى كسانى كه این سوخت را می‌توانند تولید كنند، قابل اطمینان نیستند براى اینكه انسان سوختش را به امید این‌ها بگذارد، چون تا مورد احتیاج قرار گرفت، همه‌ى مدعاهاى خودشان، همه‌ى خواسته‌هاى خودشان را فهرست می‌كنند، می‌گویند: آقا! باید این‌ها را عمل كنید تا ما این سوخت را به شما بدهیم! خوب، این كه معامله نشد.» ۱
وجه دیگر این موضوع، خودكفایی در مصارف داخلی و ایجاد بسترهای لازم برای افزایش صادرات غیر نفتی و بالطبع قطع وابستگی به صادرات نفت است. این مهم در مسیر ایجاد ساختار اقتصادی منهای نفت بسیار مؤثر خواهد بود. این شرایط، ذخایر استراتژیك نفت را به اهرمی استراتژیك در دستان جمهوری اسلامی ایران تبدیل می‌كند. رهبر انقلاب در این باره می‌فرمایند: «این كار چه قدرت عظیمى را براى یك كشور تولیدكننده‌ى نفت به وجود مى‌آورد كه یك وقت اگر اراده كرد، بگوید آقا من از امروز تا بیست روز نفت صادر نمی‌كنم. ببینید چه حادثه‌اى در دنیا به وجود مى‌آید. […] اگر یك روزى اقتصاد كشور از درآمد نفت و صادرات نفت بریده شود، این توان را ملت ایران و نظام اسلامى در ایران به دست خواهد آورد كه تأثیرگذارى‌اش در دنیا فوق‌العاده است. ما باید به اینجا برسیم.» ۲
پی‌نوشت‌ها:
۱. بیانات در دیدار كارگزاران نظام، ۱۳۸۹/۵/۲۷
۲. بيانات در ديدار فعالان بخش‌هاى اقتصادى كشور، ۱۳۹۰/۵/۲۶
منبع: پايگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آيت‌الله‌العظمی سيدعلی خامنه‌ای (مد‌ظله‌العالی) .