در قرآن كريم مي خوانيم: قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذلِك أَزْكي لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِما يَصْنَعُونَ. «به مؤمنان بگو چشم هاي خود را (از نگاه به نامحرمان) فرو گيرند، و فروج خود را حفظ كنند، اين براي آنها پاكيزه تر است، خداوند از آنچه انجام مي دهيد آگاه است».
علامه طباطبائي نيز در ترجمه چنين مي فرمايد: ((به مردان مؤمن بگو ديدگان خويش را از نگاه به زنان اجنبي باز گيرند و فرج هاي خويش را نگهدارند اين براي ايشان پاكيزه تر است كه خدا از كارهايي كه مي كنيد آگاه است.(1)))
شان نزول در كتاب شريف كافي در شان نزول آيه فوق از امام باقر ـ عليه السلام ـ چنين نقل شده است:
((كه جواني از انصار در مسير خود با زني روبرو شد ـ و در آن روز زنان مقنعه خود را در پشت گوش ها قرار مي دادند ـ (و طبعا گردن و مقداري از سينه آنها نمايان مي شد) چهره آن زن نظر آن جوان را به خود جلب كرد و چشم خود را به او دوخت هنگامي كه زن گذشت جوان هم چنان با چشمان خود او را بدرقه مي كرد در حالي كه راه خود را ادامه مي داد تا اينكه وارد كوچه تنگي شد و باز هم چنان به پشت سر خود نگاه مي كرد ناگهان صورتش به ديوار خورد و تيزي استخوان يا قطعه شيشه اي كه در ديوار بود صورتش را شكافت! هنگامي كه زن گذشت جوان به خود آمد و ديد خون از صورتش جاري است و به لباس و سينه اش ريخته! (سخت ناراحت شد) با خود گفت به خدا سوگند من خدمت پيامبر مي روم و اين ماجرا را بازگو مي كنم.
هنگامي كه چشم رسول خدا (ص) به او افتاد فرمود چه شده است؟
و جوان ماجرا را نقل كرد، در اين هنگام جبرئيل، پيك وحي خدا نازل شد و آيه فوق را آورد قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ...(2)
تفسير
مبارزه با چشم چراني و ترك حجاباين سوره در حقيقت سوره عفت و پاكدامني و پاكسازي از انحرافات جنسي است، و بحث هاي مختلف آن از اين نظر انسجام روشني دارد، آيات مورد بحث احكام نگاه كردن و چشم چراني و حجاب را بيان مي نمايد.
نخست مي گويد: «به مؤمنان بگو چشم هاي خود را (از نگاه كردن به زنان نامحرم و آنچه نظر افكندن بر آن حرام است) فرو گيرند، و دامان خود را حفظ كنند». قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ وَ يَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ.
«يغضوا» از ماده «غض» در اصل به معني كم كردن و نقصان است و در بسياري از موارد در كوتاه كردن صدا يا كم كردن نگاه گفته مي شود، بنا بر اين آيه نمي گويد مؤمنان بايد چشمهاشان را فرو بندند، بلكه مي گويد بايد نگاه خود را كم و كوتاه كنند، و اين تعبير لطيفي است به اين منظور كه اگر انسان به راستي هنگامي كه با زن نامحرمي روبرو مي شود بخواهد چشم خود را به كلي ببندد ادامه راه رفتن و مانند آن براي او ممكن نيست، اما اگر نگاه را از صورت و اندام او بر گيرد و چشم خود را پائين اندازد گويي از نگاه خويش كاسته است و آن صحنه اي را كه ممنوع است از منطقه ديد خود به كلي حذف كرده.
قابل توجه اينكه قرآن نمي گويد از چه چيز چشمان خود را فرو گيرند (و به اصطلاح متعلق آن فعل را حذف كرده) تا دليل بر عموم باشد، يعني از مشاهده تمام آنچه نگاه به آنها حرام است چشم برگيرند.
از آنچه گفتيم اين نكته روشن مي شود كه مفهوم آيه فوق اين نيست كه مردان در صورت زنان خيره نشوند تا بعضي از آن چنين استفاده كنند كه نگاههاي غير خيره مجاز است، بلكه منظور اين است كه انسان به هنگام نگاه كردن معمولا منطقه وسيعي را زير نظر مي گيرد، هر گاه زن نامحرمي در حوزه ديد او قرار گرفت چشم را چنان فرو گيرد كه آن زن از منطقه ديد او خارج شود يعني به او نگاه نكند اما راه و چاه خود را ببيند و اينكه «غض» را به معني كاهش گفته اند منظور همين است.
دومين دستور در آيه فوق همان مساله حفظ «فروج» است.
«فرج» در اصل به معني «شكاف» و فاصله ميان دو چيز است، ولي در اينگونه موارد كنايه از عورت مي باشد و ما براي حفظ معني كنايي آن در فارسي كلمه «دامان» را به جاي آن مي گذاريم.
منظور از «حفظ فرج» به طوري كه در روايات وارد شده است پوشانيدن آن از نگاه كردن ديگران است، در حديثي از امام صادق ـ عليه السلام ـ مي خوانيم:
«كل آية في القرآن فيها ذكر الفروج فهي من الزنا الا هذه الاية فانها من النظر. هر آيه اي كه در قرآن سخن از حفظ فروج مي گويد، منظور حفظ كردن از زنا است جز اين آيه منظور از آن حفظ كردن از نگاه ديگران است».(3)
و از آنجا كه گاه به نظر مي رسد كه چرا اسلام از اين كار كه با شهوت و خواست دل بسياري هماهنگ است نهي كرده، در پايان آيه مي فرمايد: «اين براي آنها بهتر و پاكيزه تر است» ذلِك أَزْكي لَهُمْ
سپس به عنوان اخطار براي كساني كه نگاه هوس آلود و آگاهانه به زنان نامحرم مي افكنند و گاه آن را غير اختياري قلمداد مي كنند مي گويد: «خداوند از آنچه انجام مي دهيد مسلما آگاه است» إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِما يَصْنَعُونَ(4).
پاورقی:
1. طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ترجمه موسوي همداني، سيد محمد باقر، دفتر انتشارات اسلامي جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1374ش.
2. کليني، محمد بن يعقوب، کافي، تهران، دار الکتب الإسلاميه، چاپ چهارم، 1365ش، ج5، ص521. تفسير نور الثقلين و الميزان و روح المعاني (با تفاوت مختصري) ذيل آيه مورد بحث.
3. کافي، همان، ج2، ص36.
4. تفسير نمونه، ذيل آيه شريفه.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات