برداشت اهل سنت از آيه مباهله چيست؟

21:47 - 1393/10/08
چکیده: برداشت اهل سنت از آيه مباهله هرچه باشد بيانگر فضيلت اهل بيت و حقانيت مولاي متقيان است هرچند جو حاكم وخفقاني كه برجامعه اوليه اسلام حكم فرما بود نگذاشته است اين فضيلت به اوج خود برسدولي بااين همه نتوانسته اندخورشيد درخشان امامت ولايت واهل بيت راخاموش كنندو درلابه لاي كتاب هاي تفسيري وحديثي خود به اين حقانيت اميرمؤمنان اهل بيت لب به اعتراف

برداشت و تفسير آيه مباهله را مي توان از دو منظر در كتب اهل سنت بررسي كرد:

يك: داستان نزول آيه مباهله در كتب اهل سنت: خداوند متعال در سوره آل عمران آيه 61 به رسول گرامي اسلام ـ صلي الله عليه و اله و سلم ـ مي فرمايند: هرگاه بعد از علم و دانشي كه [درباره مسيح] به تو رسيده، باز كساني با تو به محاجه و ستيز برخيزند، به آن ها بگو: بيائيد ما فرزندان خود را دعوت كنيم. شما هم فرزندان خود را. ما زنان خويش را بخوانيم، شما هم زنان خود را. ما نفس خود را دعوت كنيم، شما هم از نفس هاي خود. آنگاه مباهله كنيم و لعنت خدا را بر دروغ گويان قرار دهيم.
مفسران بزرگ اهل سنت در شأن نزول اين آيه نوشته اند. پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ، امير المؤمنان علي بن ابي طالب را به سوي مسيحيان نجران كه در نزديكي مدينه بودند، فرستاد و آن ها را دعوت به اسلام كرد، بزرگان و اسقف هاي مسيحيان نجران به مدينه آمدند تا سخنان پيامبر اسلام را بشنوند و در صورت صحت به او ايمان آورند، وقتي خدمت رسول الله رسيدند. حضرت فرمود: خداوند در انجيل شما آمدن مرا خبر داده است پس به رسالتم ايمان آوريد. ولي بزرگان به پيامبر گفتند: اين مطلب در انجيل نيامده است و تو پيامبر خدا نيستي! در اين زمان جبرئيل نازل شد و آيه 61 آل عمران را بر رسول خدا عرضه داشت. و پيامبر اسلام، مسيحيان را به مباهله فرا خواند و وقتي آن حضرت به مباهله خارج مي شد با خود علي بن ابي طالب، فاطمه زهرا ـ رضي الله عنها ـ و از كودكان حسن و حسين ـ رضي الله عنهما ـ را همراه داشت. پيامبر اسلام دست به دعا برداشت در اين هنگام خداوند ابر سياهي را كه آتش از آن مي جست ظاهر كرد و مسيحيان نجران ترسيدند و از آن حضرت خواستند كه به آن ها مهلت دهد تا به قبيله خويش برگشته و مردمان را به اسلام دعوت كنند كه هر كس اسلام نپذيرفت به شما جزيه پرداخت كند. و رسول خدا با آن ها مصالحه كرد.(1)
بنابراين اصل داستان مباهله پيامبر اسلام با مسيحيان نجران و تسليم شدن آن ها به مصالحه و پرداخت جزيه مورد قبول همه است، كه مي توان به كتاب هاي ذيل اهل سنت مراجعه نمود:
كشف الاسرار و عده الابرار، ابوالفضل ميبدي، ج1، ص 144. تفسير المنير و هبة بن مصطفي رهيلي، ج3، ص 245، تفسير سور آبادي ابوبكر عتيق بن محمد، ج1، ص 289. شواهد التنزيل عبيد الله بن احمد حسكاني، ج1، ص 155. الجامع الاحكام القرآن محمد بن احمد قرطبي، ج4، ص 103. الدر المنثور في تفسير المأثور جلال الدين سيوطي، ج2، ص 38 و ديگر كتب تفسيري در ذيل آيه 61، سوره آل عمران.
دو: آيه مباهله فضيلت اهل بيت پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ: برخي از مفسران اهل سنت از كنار اين مطلب به راحتي گذشته اند و تعصبات و جو حاكم بر جامعه نيز تأثير خود را گذاشته است، چنانچه قرطبي از مفسران اهل سنت مي نويسد: جرير به مغيره گفت: همه مردمي كه قصه نجران را روايت مي كنند، مي گويند علي بن ابي طالب هم آن جا بود (از افرادي كه در مباهله شركت داشت) مغيره گفت: ولي شعبي اين را نقل نكرده و سپس چنين مي گويد: نمي دانم به خاطر دشمني بني اميه با علي بن ابي طالب اين كار را كرده است يا اين كه در حديث نبوده.(2)
از اين مطلب روشن مي شود كه چقدر جو حاكم در پوشاندن واقعيات تاريخي مؤثر بود ولي با اين همه در تفاسير اهل سنت مطالبي در ذيل آيه مباهله نقل شدكه بر فضيلت اهل بيت پيامبر اسلام تأكيد دارند هر چند همانند شيعه اين آيه را دليل بر حقانيت امير مؤمنان درجانشيني بلا فصل قبول نكرده اند لكن خود اين نقل ها به طور ضمني بر حقانيت اهل بيت دلالت كند. مطالبي كه در تفاسيري از اهل سنت ديده شده عبارتند از:
1. روشن شدن اهل بيت پيامبر بر مسلمانان: يكي از شبهاتي كه اهل سنت دارند اين است كه آيه تطهير را به زنان پيامبر تفسير مي كنند نه اهل بيت پيامبر اسلام كه ائمه هدي باشند ولي در ذيل اين آيه روشن مي شود كه اهل بيت پيامبر اسلام عبارتند از علي، فاطمه، حسن و حسين و ما در اين نوشتار به دو نمونه اشاره مي كنيم:
اول: در شواهد التنزيل آمده است وقتي كه آيه مباهله نازل شد، پيامبر اسلام ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ، علي و فاطمه و حسن و حسين را خواند و فرمود: بار پروردگارا اين ها اهل بيت من هستند.(3)
دوم: فخر رازي و ديگران در ذيل اين آيه از عائشه همسر پيامبر نقل كرده اند وقتي آيه مباهله نازل شد و رسول گرامي اسلام، گليم (يا عبائي) بر دور علي، فاطمه، حسن و حسين پيچاند، خداوند متعال اين آيه را نازل نمود: إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا(4) سپس مي نويسد اين حديثي است كه اهل تفسير و حديث به صحت آن اتفاق نظر دارند.
2. آيه مباهله بيانگر فضيلت بي مثال اهل بيت: در تفسير كشف الاسرار آمده است اصحاب مباهله پنج نفر بودند: مصطفي، زهرا، مرتضي، حسن و حسين، آن ساعت كه براي مباهله بيرون آمدند، رسول خدا دست به دعا برداشت و عرضه داشت:
خدايا! اين ها اهل بيت من هستند. جبرئيل آمد و گفت: يا محمد و من هم از اهل بيت شما هستم؟، رسول خدا فرمود: يا جبرئيل تو هم از مائي. آن گاه جبرئيل به آسمان ها عروج كرد و فخر فروخت و گفت: چه كسي مثل من است، من در آسمان ها طاووس ملائكه ام و در زمين از اهل بيت محمد ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ. (5)
زمخشري و ديگران نيز آورده اندوقتي پيامبر اسلام با علي، فاطمه، حسن و حسين به مباهله از منزل خارج شدند، بزرگ مسيحيان گفت: اي بزرگان مسيحيت! همانا من چهره هايي را مي بينم كه اگر خدا بخواهد، كوهي را با دعاي آن ها متلاشي مي كند، پس مبادا مباهله كنيد و گرنه در روي زمين تا روز قيامت كسي از شما باقي نخواهد ماند. (6)
در كتاب هاي حديثي نيز عده اي از اهل سنت آيه مباهله را فضيلت بر اهل بيت و گاهي فضيلت امير المؤمنان ـ عليه السلام ـ بر ديگران دانسته اند كه به چند نمونه اشاره مي شود.
1. حامد حفتي داود: آيه مباهله دليل بر فضيلت و مقدم بودن علي بر ابوبكر و عمر است و اگر بخواهيم احاديث دال بر فضل علي بر آن دو را بيان كنيم از صد تا روايت هم بيشتر است. (7)
2. فتح الدين حنفي: بدان كه اهل بيت پيامبر اسلام عبارتند از علي، حسن و حسين ـ و سيده نساء العالمين فاطمه زهرا كه روايات مشهور فراواني در كتب تفسير و حديث بر اين مطالب دلالت دارد و بالاترين دليل، آيه تطهير و آيه مباهله است كه بزرگان حديث از اهل سنت هم چون ترمذي، دولابي، بيهقي، احمد حنبل رئيس مذهب حنبلي اهل سنت، طبراني و ... اين ها را روايت كرده اند. (8)
باز اين عالم سني مي نويسد:
من دلايلي دارم كه مي رساند علي از بقيه انبيا، رسولان، ملائكه مقربين و همه مخلوقات خداي متعال به غير از حضرت محمد ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ افضل است و از جمله اين دلايل آيه مباهله است كه خداوند علي را نفس محمد قرار داده و چون محمد افضل همه است پس علي نيز افضل از همه مي باشد. (9)
با توجه به مطالب گفته شده برداشت اهل سنت از آيه مباهله هر چه باشد بيانگر فضيلت اهل بيت و حقانيت مولاي متقيان است هر چند جو حاكم و خفقاني كه بر جامعه اوليه اسلام حكم فرما بود نگذاشته است اين فضيلت به اوج خود برسد ولي با اين همه نتوانسته اند خورشيد درخشان امامت و ولايت واهل بيت عصمت و طهارت ـ عليهم السلام ـ را خاموش كنند و در لابه لاي كتاب هاي تفسيري و حديثي خود به اين حقانيت امير مؤمنان ـ عليه السلام ـ و اهل بيت لب به اعتراف گشوده اند. يُرِيدُونَ لِيُطْفُِوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ(10) آنان مي خواهند نور خدا را با دهان خود خاموش سازند، ولي خداوند نور خود را كامل مي كند هر چند كافران خوش نداشته باشند.

پاورقی:

1. طبری، تفسیر طبری، بی جا، بی نا، بی تا، ترجمه: گروهی از دانشمندان، ج1، ص 227 و رک: مفاتیح الغیب فخر رازی، ج3، ص 245.
2. قرطبی، محمد، الجامع لاحکام القرآن، بی جا، بی نا، بی تا، ج3، ص 211.
3. حسکانی، عبید الله، شواهد التنزیل، بی جا، بی نا، بی تا، ج1، ص 161.
4. احزاب:33 و رک: رازی، فخر الدین، مفاتیح الغیب، بی جا، بی نا، بی تا، ج3، ص 247. و رک: زمخشری، محمود. الکشاف عن حقائق التنزیل، بی جا، بی نا، بی تا، ج1، ص 368.
5. میبدی، ابوالفضل، تفسیر کشف الاسرار وعدة الابرار، بی جا، بی نا، بی تا، ج2، ص 151.
6. الکشاف عن حقائق التنزیل، ج1، ص 368.
7. حفتي، حامد، داود، نظرات فی الکتب الخالده، مصر، قاهره، مطبوعات النجاح، اول، 1399هـ.ق، ص 184.
8. حنفی، فتح الدین علی محمد، فلک النجاة فی الامامة و الصلاة، بی جا، مؤسسه دار الاسلام، دوم، 1418هـ.ق، ص 34.
9. همان، ص 184.
10. صف:8.

منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات    

با عضویت در خبرنامه مطالب ویژه، روزانه به ایمیل شما ارسال خواهد شد.