حديث منسوخ چيست؟ دو نمونه مثال بزنيد؟

نسخ در لغت به معناي زائل شدن و از بين رفتن امري به چيزي ديگري مي باشد كه به دنبال آن چيز اولي مي آيد نظير زوال سايه كه با آمدن آفتاب از بين مي رود.

و در اصطلاح خاص علماء و دانشمندان ديني، نسخ عبارت است از برداشته شدن حكم ثابت ديني كه ظاهر آن استمرار و دوام مي باشد، به وسيله دليل ديگري كه حجت بر حكم دوم مي باشد و در حقيقت با آمدن دليل دوم روشن مي شود كه مدت و وقت حكم اوّلي سپري شده است.(1)
روي اين جهت دليل ناسخ چه حديث و روايت باشد يا آيه، شاهد اين امر است كه زمان حكم اولي كه مدلول و مفاد دليل و روايت منسوخه بوده، سپري شده و به پايان رسيده است. عنوان «ناسخ» و «منسوخ» از عناويني است كه هم در تفاسير به آن پراخته شده و هم در علم درايه، زيرا هم آيات ناسخ و منسوخ دارد و هم روايات.
حال به عنوان نمونه به برخي از روايات نسخ شده اشاره مي شود و براي تفصيل آن به كتب مربوطه ارجاع داده مي شود.
1. جابر بن عبدالله انصاري از پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ روايت نموده است كه حضرت فرموده است: قبلا شما را از خوردن و ذخيره كردن گوشت قرباني منع مي كردم. ولي حال مي توانيد از آن بخوريد و ذخيره كنيد.(2)
همين روايت در منابع روائي ما شيعيان با اندك اختلاف و به صورت ذيل ذكر شده است: امام صادق ـ عليه السلام ـ و امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ روايت كرده اند كه: پيامبر خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ از خوردن گوشت قرباني بعد از گذشت سه روز منع كرده بود، سپس اذن داده و فرمود: بعد از سه روز نيز مي توانيد از آن بخوريد.(3)
به هر حال ذخيره نمودن گوشت قرباني و خوردن آن بعد از گذشت سه روز ممنوع بوده و سپس همين حكم نسخ شده و حضرت دستور داده به خوردن از آن و با اين دستور منع را برداشته است.

پاورقی:

1. هاشم زاده، هريسي رنجمي، بيان در علوم و مسايل کلي قرآن، بي تا، ص345. سبحاني، جعفر، مفاهيم القرآن، ص363. شيخ مفيد، اوايل المقالات، ص328.
2. حاکم نيشابوري، محمد، معرفة علوم الحديث، بيروت، دارالآفاق الجديدة، چاپ چهارم، 1400ق، ص87.
3. شيخ طوسي، محمد، الاسبتصار، ج2، ص274، دارالکتب الاسلاميه، بي تا. علامه حلي، تذکرة الفقها، طبع قديم، مکتبة الرضويه لاحياء الآثار، الجعفريه، بي تا، ص388. حر عاملي، وسايل الشيعه، ج10، ص148.

منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات