عقیقه یا بیمه کردن فرزند در مقابل بلیّات

14:33 - 1393/10/25
چکیده: عقیقه در اصطلاح فقهی، به گوسفند یا حیوان دیگری گفته می‏شود كه در روز هفتم تولد بچه، هنگام تراشیدن موی سر او، قربانی می‏شود و چون در این روز، موی سر بچه تراشیده می‏شود، قربانی این روز را عقیقه می‏نامند. عقیقه، یكی از مستحباتی است كه بسیار به آن سفارش شده است.
عقیقه

رهروان ولایت ـ در کتب و متون دینی ما مسلمانان بخصوص شیعیان پیرامون مسائل تربیتی ، اخلاقی، آداب و سبک زندگی آیات و روایات و جملات فراوانی آمده که مطالعه و عمل به هر یک از آنها می تواند باعث خوشبختی، سلامت جسمانی و روحانی همچنین سعادت دینوی و اخروی ما شود، از همین روی بر آن شدیم که یکی از سنن و آداب اسلامی که سفارش فراوانی بر انجام آن شده را در این مقاله خدمت شما عزیزان ارائه کنیم.

 

یکی از سنن و آداب اسلامی که در روزهای آغازین تولد نوزاد باید مورد توجه قرار گیرد و در سنن اسلامی ما وارد شده، سنت حسنه عقیقه می باشد. این دستور اسلامی نیکو و مبارک که از چندین جهت حائز اهمیت می باشد، باعث بیمه شدن فرزندان ما از بلیات و نوعی شکر گذاری خداوند منان بخاطر هدیه آسمانی است که به ما عطاء کرده است.

عقیقه داری آداب و مراتبی است که سعی می کنیم در این مقال به همه جوانب و مراتب آن طی چند پرسش پاسخ از دیدگاه روایات و احادیث به آن بپردازیم تا شما خواننده گرامی بتوانید از این مطلب ارائه شده بهره کافی را ببرید. انشاءالله

ولی قبل از گفتن آداب و مستحبات عقیقه این کلمه را بایستی از نظر لغوی و اصطلاحی در موردش توضیح ارائه کنیم.

عقیقه در لغت:

 به معنای قربانی کردن، عَقِيقَة واحد ( العَقِيق ) است ، موى سَرِ هر نوزادى، گوسفندى كه در روز هفتم تولد نوزاد به هنگام تراشيدن موى سر او ذبح كنند، موی شکمی بچه ٔ مردم و بهائم (منتهی الارب )، گوسپند و جز آن که در هفته ٔ نخست مولود قربان کنند جهت آن مولود. (منتهی الارب ( رودخانه، مشك آب كه هنگام سفر با خود گيرند، تير كه به سوى آسمان پرتاب كنند، اين تير را اعراب در دوره جاهلى ( سَهْمُ الاعْتِذار ) مى ناميدند كه اگر اين تير خون آلود باز مى گشت جز به قصاص رضايت نمى دادند و اگر پاكيزه باز مى گشت دست بر ريش خود مى كشيدند و بر ديه مصالحه مى كردند ( دست بر ريش كشيدن علامت صُلح كردن بود).

عقیق عقیقه‏ در اصطلاح شناسی فقه خانواده

عقیقه از ماده «عقّ»، به معنای شكافته شدن چیزی است. به سرزمین عقیق كه یكی از میقات‏ها برای بستن احرام محسوب می‏شود، از این جهت عقیق گفته می‏شود كه سیل، باعث شكاف و وسعت این محل گردیده است و به موی طفل نوزاد نیز عقیقه گفته می‏شود؛ از این جهت كه پوست او را می‏شكافد.[1]

لزوم عقیقه

امام صادق (علیه السلام) مي‌فرمايند: «بلا دائماً بر روي سر بچه در حال گردش است، و عقيقه، از سر او دور مي‌كند.»

 حضرت امام صادق(ع) می فرمایند:

«کُلُ مُولُودَ مَرتَهِن لِعَقیقَتِهُ فکّه والَداِه اوترکاه[2]

سلامتی هر نوزادی در گرو عقیقه اوست خواه والدین عهدۀ نوزاد را از عقیقه آزاد کنند یا نه»

 

اولین پرسشی که اشخاص مختلف بخصوص پدر و مادرهای عزیز از علماء و متخصصین در حوزه دین و مذهب می پرسند این است که عقیقه را باید چه موقع و زمانی انجام داد؟

 

مستحب است كه هفت روز پس از تولد فرزند، بر كسی كه توانائی مالی داشته باشد، این سنت موکده را انجام دهد. اگر به هر دلیلی در روز هفتم عقیقه انجام نگرفت تا هنگام بلوغ فرزند بر پدر مستحب است كه برای فرزند خویش عقیقه نماید و اگر انجام نداد بعد از بالغ شدن فرزند، بر خودش مستحب می‌باشد.

در این مورد که مستحب است در روز هفتم برای فرزند خویش عقیقه کنیم در ذیل احادیثی را از معصومین علیهم السلام نقل می کنیم.

الكافي عن جميل بن درّاج : «سَأَلتُ أَبا عَبدِ اللّه ِ عليه السلام عَن العَقيقَةِ وَ الحَلقِ وَ التَّسمِيَةِ بِأَيِّها يُبدَأُ؟ قالَ : يُصنَعُ ذلِكَ كُلُّه في ساعَةٍ واحِدَةٍ، يُحلَقُ و يُذبَحُ و يُسَمّى، ثُمَّ ذَكَرَ ما صَنَعَت فاطِمَةُ عليهاالسلاملِوُلدِها. ثُمَّ قالَ : يوزَنُ الشَّعرُ، و يُتَصَدَّقُ بِوَزنِهِ فِضَّةً. [3]الكافى ـ به نقل از جميل بن درّاج ـ : از امام صادق عليه السلام درباره عقيقه و تراشيدن سر و نام گذارى پرسيدم كه با كدام يك ، آغاز شود ؟فرمود : «همه اينها در يك زمان انجام مى شود ؛ تراشيدن سر، عقيقه و نام نهادن» .آن گاه ، آنچه فاطمه عليهاالسلام براى فرزندانش انجام داده بود ، بيان كرد . سپس فرمود : «مو ، بايد وزن شود و به اندازه آن ، نقره صدقه داده شود .سَمَّی رَسُولُ الله حَسَناً و حُسَیناً یَومَ سابِعِهِما ،وَ شَقَّ مِن اِسمِ الحَسَنِ الحُسَینَ وَ عَقَّ عَنهُما شاةً شاةً[4]

 پیامبر حسن و حسین را در روز هفتم نامگذاری کرد و نام حسین را از نام حسن برگرفت و برای هر کدام گوسفندی عقیقه کرد.»

پیامبر اکرم(ص) می فرمایند:

« اِذا کانَ یَومُ سابِعِهِ فَاذبَح فیه کَبشَاً

 در روز هفتم برای نوزاد گوسفندی ذبح کن.»[5] 

حضرت امام ششم (ع) می فرمایند:

«عَقَّت فاطِمَةُ عَن اِبنَیها صَلَواتُ الله عَلیهُما وَ حَلَقَت رُؤُسَهُما فی الیَوم السابع [6]

 زهرا در روز هفتم برای دو فرزند خود عقیقه کرد و سر آنها را تراشید.»

حضرت امام صادق(ع) می فرمایند:

«اَلغُلامُ رَهنٌ بِسابِعِه بِکَبشٍ یُسَّمی فیهُ یُحَقَّ عَنهُ[7]

سلامتی هر نوزادی در گرو قربانی کردن گوسفندی است که برای او معین شود و از طرفش عقیقه گردد.»

دومین سوالی که در این مورد پرسیده می شود در مورد نوع و جنس عقیقه می باشد؟

مشهور میان علماء این است كه عقیقه گوسفند، شتر یا بز باشد . كه اگر شتر بود، پنج سال داشته باشد و اگر بز بود 1 سال و بیشتر و اگر گوسفند باشد، حداقل شش ماهه باشد. بهتر این است كه عقیقه كور، لاغر، لنگ و گوش بریده نباشد و همچنین مغز شاخش شكسته نباشد. دیگر این كه مكروه است كه استخوانها شكسته شود.

از حضرت‏ باقر عليه السّلام نقل شده:«رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم در روز ولادت در گوش حسنين عليهما السّلام اذان گفتند و حضرت فاطمه عليها السّلام روز هفتم براى آنان‏ عقيقه كرد،و پاى گوسفند را با يک اشرفى به قابله دادند.»

درهنگام عقیقه کردن چند دعا وارد شده است که در باب ششم مفاتیح و کتاب گرانقدر حلیت المتقین  از علامه مجلسی وارد شده است.[8]

مستحب است یکی از این دعاها هنگام سربریدن عقیقه بدبن شکل خوانده شود :

«بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اَللّهُمَّ عَقيقَةٌ عَنْ فُلانٍ (و نام او را بگويد) لَحْمُها بِلَحْمِهِ وَ دَمُها

بنام خدا و به يارى خدا، خدايا اين عقيقه از طرف فلانى است * * * * * * گوشتش بجاى گوشت او و خونش

بِدَمِهِ وَ عَظْمُها بِعَظْمِهِ اَللّهُمَّ اجْعَلْها وَقاءً لاِلِ مُحَمَّدٍ عَلَيْهِ وَ آلِهِ السَّلامُ

به خون او و استخوانش به استخوان او خدايا قرارش ده نگهدار آل محمّد عليه و آله السلام»

و در حديث ديگر فرمود كه اين دعا بخواند:

«يا قَوْمِ اِنّى بَرىٌ مِمّا تُشْرِكُونَ اِنّى وَجَّهْتُ

اى مردم من بيزارم از آنچه شما شريك خدا سازيد من روكنم

وَجْهِىَ لِلَّذى فَطَرَ السَّمواتِ وَالاَْرْضَ حَنيفاً مُسْلِماً وَ ما اَنَا مِنَ الْمُشْرِكينَ

بسوى كسى كه آفريد آسمانها و زمين را يك دل در حال تسليم و نيستم من از مشركان

اِنَّ صَلوتى وَ نُسُكى وَ مَحْياىَ وَ مَماتى لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمينَ لا شَريكَ لَهُ وَ

همانا نماز و عبادتم و زندگى و مرگم از آن خدا پروردگار جهانيان است كه شريك ندارد و

بِذلِكَ اُمِرْتُ وَ اَنَا مِنَ الْمُسْلِمينَ اَللّهُمَّ مِنْكَ وَ لَكَ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَاللَّهُ اَكْبَرُ

به همين دستور دارم و از مسلمانانم خدايا از تو و براى توست بنام خدا و بيارى خدا و خدا بزرگتر است.

اَللّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَقَبَّلْ مِنْ فُلانِ بْنِ فُلانٍ

خدايا درود فرست بر محمّد و آل محمّد و بپذير از فلانى

و نام فرزند را ببرد پس آن را بكُشد.»

سوال سوم اینکه گوشت عقیقه بهتر است چه شرایطی داشته باشد و چه کسانی می توانند از این گوشت بخورند؟

مشهور در روایات و احادیث این است که پاى و ران عقيقه را براى قابله‏اى كه در زايمان زن كمك كرده مى‏فرستند. و باقى را به مردم اطعام مى‏كنند و تصدّق مى‏دهند.

و در حديث ديگرى وارد شده:ربع گوسفند را به قابله‏ بدهید، و اگر بى‏قابله زايمان كرده آن را به مادر مى‏دهد، كه به هركه خواست ببخشد، و دست‏كم به ده مسلمان بخوراند، و هرچه زيادتر باشد بهتر است، و خود(منظور مادر می باشد) از گوشت عقيقه نخورد، و اگر قابله زنى يهودى باشد قيمت ربع گوشت گوسفند را به او بدهد.

مشهور ميان علما آن است كه مستحب است عقيقه‏ پسر نر باشد، و عقيقه دختر ماده، و گمان فقير اين است كه براى هر دو موافق بسيارى از احاديث معتبر گوسفند نر بهتر است و براى‏ هر دو گوسفند ماده هم خوب است.و مستحبّ است پدرومادر از گوشت عقيقه نخورند،بلكه بهتر آن است،از طعامى كه در آن پخته‏ باشند نيز نخورند،و خوردن مادر كراهتش بيشتر است.و بهتر اين است كه عيال پدر و مادر هم كه در خانه ايشان مى‏باشند،از آن‏ گوشت طعام نخورند،و مستحبّ است بپزند،و خام تصّدق نكنند،و كمترينش آن است كه با آب نمک بپزند، بلكه احتمال دارد اين‏ گونه پختن بهتر باشد، و اگر خام هم تصدّق كنند خوب است، و اگر حيوان عقيقه پيدا نشود،تصدّق قيمتش فايده‏ اى ندارد، بلكه بايد صبر كنند تا پيدا شود، و شرط نيست جماعتى كه به خوردن عقيقه حاضر مى‏شوند فقير باشند، اما خوراندن به صالحان و فقرا بهتر است، انتهى. فقير گويد: مشهور كراهت شكستن استخوان هاى عقيقه است، و روايت:

يُكْسَرُ عَظْمُها وَ يُقْطَعُ لَحْمُها وَ تَصْنَعُ بِها بَعْدَ الذِّبْحِ ما شِئْتَ

استخوانش شكسته شود،و گوشتش بريده گردد، و پس از ذبح آنچه خواهى انجام مى‏دهى.

منافات با كراهت ندارد. صاحب جواهر فرموده:اما آنچه بين مردم عراق مشهور شده كه پيچيدن استخوانهاى آن، در پارچه‏اى سپيد و دفن كردن آن‏ مستحبّ است نصّى بر آن نيافتم.

و در پایان چند نکته را متذکر می شوم امیدوارم که مفید خوانندگان گرامی قرار بگیرد

نکات مهم

عقیقه از قربانیِ مستحب بهتر و لازم تر است. البته بعضی از فقهاء فرموده اند: «اگر کسی در روز عید قربان قربانی کند، به جای عقیقه محسوب می شود و کفایت می کند.

صدقه دادن قیمت حیوانی که می خواهند عقیقه کنند، جایگزین عقیقه نمی شود و از آن کفایت نمی کند؛ بلکه خوب است صبر کنند تا عقیقه میسّر شود.

 

[1] منبع اصطلاح شناسی فقه خانواده برگرفته از سایت پرسمان http://porseman.net/node/1722

[2]  مستدرک الوسائل- ج 15

[3] الكافي : ج 6 ص 33 ح 4

[4] بحار النوار- ج 34 

[5] مستدرک الوسائل- ج 15

[6] بحار النوار- ص 256

[7]  بحار النوار- ج 34

[8] منبع : مفاتیح الجنان (شیخ عباس قمی) حلیت المتقین (علامه مجلسی )

Plain text

  • تگ‌های HTML مجاز:
  • آدرس صفحات وب و آدرس‌های پست الکترونیکی بصورت خودکار به پیوند تبدیل می‌شوند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
14 + 3 =
*****