امام صادق(عليه السلام) در تعريف معجزه مي فرمايد: و المعجزة علامةٌ لله لا يعطيها إلا انبياءهُ و رُسُلَهُ و حججه ليعرف به صدق الصادق من كذب الكاذب, "معجزه" نشانه اي از خداوند است كه آن را جز به پيامبران و فرستادگان و حجت هاي خود نمي دهد، تا به وسيله ي آن، راستگويي ]مدّعيان ارتباط با خدا[ از درغگويي ]مدّعيان دروغين[ شناخته شود."(1)
در توضيح اين حديث شريف بايد دانست كه معجزه(2) ـ چنان كه از لفظش پيدا است ـ يعني عاجز كننده، و آن كار خارق العاده اي است كه نوع بشر، حتي نوابغ در تمام زمانها از آوردن آن عاجز باشند، و اساساً معجزه فراتر از نيروي بشر است و پيامبران به اراده و مشيّت خدا، براي اثبات درستي ادعاي رسالت خويش، انجام مي دهند و دعوت به "مقابله به مثل" (تحدي) نيز مي نمايند.قرآن كريم از اين واژه به "آيت"،(3) يعني نشانه و علامت، و نيز به "بيّنه" تعبير كرده است. و در روايات ـ از جمله روايت فوق ـ و فرهنگ متكلمان ـ از آن نظر كه اين نشانه، ناتواني ساير افراد را آشكار مي سازد ـ به "معجزه" تعبير شده است.
قرآن كريم نقل مي كند كه مردم هر زمان، از پيامبران زمان خويش تقاضاي "آيت" و "معجزه" مي كردند و آن ها نيز به درخواست هايي كه معقول و منطقي و در راستاي حقيقت جويي بود، پاسخ مثبت مي دادند، ولي اگر درخواست ها از سوي مردمي بهانه جو بود و به جهت دشمني و مبارزه و معارضه با پيامبران صورت مي گرفت، چون پيامبران براي اثبات رسالت خويش به مقدار لازم معجزه آورده بودند، به خواسته ي آن ها پاسخ نمي دادند.
قرآن كريم معجزه هاي زيادي را براي پيامبران نقل كرده است, مانند: زنده كردن مرده، علاج بيماران صعب العلاج و علاج كور مادرزاد، سخن گفتن در گهواره، تبديل عصا به اژدها، خبر دادن از نهان و آينده و...(4)از آنچه گفته شد،
مي توان چهار ركن اساسي براي معجزه بيان كرد:
1. كاري خارق العاده است كه از حدود توانايي نوع بشر خارج بوده و هيچ كس ـ هر چند نابغه باشد ـ نمي تواند به اتكاي نيروي انساني، همانند آن را بياورد,
2. اين كار خارق العاده تنها با اذن و مشيّت الهي صورت مي گيرد,
3. همراه با ادعاي پيامبري است, يعني آورنده آن، به عنوان يك سند زنده، آن را براي اثبات رسالت انجام دهد,
4. همراه با "تحدي" است, يعني فراخواندن به معارضه و مقابله به مثل, به اين ترتيب كه از تمام انسان ها دعوت كند كه اگر مي توانند و قدرت دارند، مانند آن را بياورند.
بنابراين، اگر يكي از موارد ياد شده در كار نباشد، نمي توان آن را معجزه ناميد.
پاورقی:
1. بحارالانوار، ج11، ص71.
2. واژه ى "معجزه" از "عجز" ـ مقابل قدرت ـ گرفته شده و از وصفيّت به اسميّت نقل گرديده و تا را به علامت نقل آورده اند، مانند تاى صمدية، و برخى آن را تاى مبالغه مى دانند، مانند تا در "علامة".
3. البته قرآن آثار خلقت خداوند را نيز كه دليلى قطعى و ترديدناپذير بر وجود خداوند مى باشد، به "آيات" تعبير كرده است، و اما "آيه" به معناى معجزه، مانند:
"قُلْ إِنَّمَا الآياتُ عِنْدَ اللّهِ وَ إِنَّما أَنَا نَذِيرٌ مُبِينٌ, من فقط بيم دهنده اى آشكارم و آيه ها و نشانه ها نزد خدا ]به دست او[ است.
(عنكبوت، 50) ا "و مان كان لِرسول أن يأتى بآية إلاّ بإذن الله, هيچ رسولى اين حق را نداشت كه آيه و معجزه اى را بدون اذن خدا بياورد" و نيز آيه ى 37 سوره ى انعام و آيه 15 سوره ى انعام و آيه ى 124 و آيه ى 20 سوره ى يونس و آيات ديگر.
4. ر.ك: وحى و نبوّت، ص 12.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات