پذيرايي از مهمان از زيباترين آموزههاي دين ماست، شاخصه و مؤلفه اخلاقی و دینی بسیار مهم و ارزشمندی که آن را به خوبی میتوان در زندگی و سیره اهل بیت(علیهم اسلام) و از جمله در سیره زندگانی حضرت زهرا(سلام الله علیها) مشاهده نمود.
پذيرايي از مهمان از زيباترين آموزههاي دين ماست؛ شاخصه و مؤلفه اخلاقی و دینی بسیار مهم و ارزشمندی که آن را به خوبی میتوان در زندگی و سیره اهل بیت(علیهم اسلام) و از جمله در سیره زندگانی حضرت زهرا(سلام الله علیها) مشاهده نمود. از جمله اینکه روزي حضرت علي(علیه السلام) مهماني را به همراه خود به منزل آورد و از حضرت زهرا(سلام الله علیها) پرسيد: «آيا غذايي در منزل داريم كه اين مهمان گرسنه را سير كنيم؟» حضرت زهرا(سلام الله علیها) با كمال بزرگواري فرمود: «مَا عِنْدَنَا إِلَّا قُوتُ الصِّبْيَةِ وَ لَكِنَّا نُوءْثِرُ بِهِ ضَيْفَنَا؛[1] در خانه ما فقط به اندازه خوراك يك دختر بچه هست؛ امّا [امشب] ايثار كرده، [گرسنگي را تحمل ميكنيم و] اين مقدار غذا را به مهمان ميبخشيم.»
جایگاه و اهمیت مهمان نوازی در فرهنگ قرآن و روایات
خداوند متعال در آیات متعددی با معرفی مؤلفهها و شاخصهای الگوهای برتر قرآنی افراد را به آن آموزههای اخلاقی و دینی دعوت نموده است از جمله این که خدای متعال یکی از زیباترین رفتارهای اجتماعی انبیاء الهی را مهمان نوازی آنان معرفی نموده است. برای نمونه در فرهنگ قرآن به خوبی میتوان مهمان نوازی را در سیره زندگانی حضرت لوط(علیهالسلام)[2] و حضرت یوسف(علیهالسلام)[3] و حضرت ابراهیم (علیهالسلام)[4] مشاهده نمود.
از طرفی خداوند متعال در آيه یک سوره نساء مى فرمايد: «يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً كَثيراً وَ نِساءً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذي تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلَيْكُمْ رَقيبا؛[نساء/1] اى مردم، از پروردگارتان پروا كنيد؛ آن كه شما را از يك تن- آدم (علیه السلام)- آفريد و جفت او را از [جنس] او آفريد و از آن دو، مردان و زنان بسيار بپراكند؛ و از خدايى كه به نام او از يكديگر درخواست مىكنيد و از [بريدن با] خويشاوندان پروا داشته باشيد، كه خداوند بر شما نگاهبان است.» مفسر عظيم الشان مرحوم طبرسى صاحب تفسير شريف مجمع البيان در ذيل آيه شريفه مى فرمايد: آيه دلالت مى كند بر وجوب صله ارحام. اميرالمومنين عليه السلام فرمودند: «صلو ارحامكم وان قطعوكم؛[5] يعنى با خويشاوندانتان پيوند برقرار كنيد گرچه آن ها از شما قطع رابطه كنند.»
مهمان خوش قدم
در فرهنگ اسلامی، مهمان، محترم و دارای ارزش و جایگاه خاصی است و کسی نباید به خاطر خساست و تنگ نظری از تکریم او دریغ نماید. در روایتی از رسول اکرم(صلی الله علیه واله و سلم) این چنین نقل شده است:«الرِّزقُ أسرَعُ إلى مَن يُطعِمُ الطَّعامَ مِن السِّكِّينِ في السَّنامِ؛[6]: كسى كه اطعام مى كند، روزى به او سريع تر از سرعت فرورفتن كارد در كوهان شتر، مىرسد.»
در روایت دیگری از رسول اکرم(صلی الله علیه واله و سلم) این چنین نقل شده است: «كُلُّ بيتٍ لا يَدخُلُ فيهِ الضَّيفُ لا تَدخُلُهُ المَلائكةُ؛[7] به هر خانه اى كه مهمان به آن وارد نشود، فرشتگان وارد نمىشوند.»
جایگاه مهمان در خانه امام علی(علیه السلام)
در کتب روایی نقل شده است امام علی(علیه السلام) آن قدر به مهمان داری و مهمان نوازی اهتمام داشت که هرگاه چند روز مهمان نداشتند احساس ناراحتی میکردند: «لَمّا رُئيَ حَزينا فسُئلَ عن عِلَّتِهِ ـ : لِسَبعٍ أتَتْ لَم يَضِفْ إلَينا ضَيفٌ؛[8] آن گاه كه ايشان را غمگين يافتند و علت را جويا شدند ـ فرمود: هفت روز است كه مهمانى بر ما وارد نشده است.»
نقل شده است روزى رسول اکرم(صلی الله علیه واله وسلم) فرمود: «هرگاه خداوند خير و سعادت گروهى را بخواهد هديه اى براى آنها مىفرستد. پرسيدند: آن هديه چيست؟ پيامبر (صلی الله علیه واله سلم) فرمود: مهمان است كه روزىاش را با خود مىآورد و گناهان خانواده ميزبان را مىبرد». [9]
آداب مهمان نوازی در فرهنگ اسلامی
در آموزههای اسلامی مهمانداری و مهمان نوازی داری آداب و قوانین خاصی است. از این رو شخص مسلمان لازم است در آداب معاشرت و ارتباط اجتماعی با همنوعان آن را رعایت نماید.
1-عدم تکلف وسختگیری
از جمله آسیبهای مهمانداری که سد راه آن شده است سختگیریهای بیمورد است. نوعاً این موضوع بهانه ای شده است که بعضی افراد توفیق مهمان داری را نداشته باشند.
سفارش اسلام به خانواده اين است كه مهمانيها را ساده و آسان برگزار كنند. در مورد رسول خدا (صلی الله علیه واله و سلم) نقل شده که: «نَهى عَنِ التَّكَلُّفِ لِلضَّيْفِ بِما لا يَقْدِرُ عَلَيْهِ الّا بِمَشَقَّةٍ؛[10] [آن حضرت] از زحمت انداختن خود براى مهمان به امورى كه بر آن توانايى ندارد مگر با مشقت و سختى، نهى كرده است.»
آن حضرت دعوت ميزبان را با سه شرط پذيرفت و فرمود: «لا تُدْخِلْ عَلَىَّ شَيْئاً مْن خارِجٍ وَ لا تَدَّخِرْ عَلَىَّ شَيْئاً فِى الْبَيْتِ وَ لا تَجْحَفَ بِالْعِيالِ؛[11]از بيرون چيزى برايم تهيّه مكن و آن چه در خانه دارى از من دريغ مَورز و بر خانواده ات سخت مگير.»
2- همراهى با مهمان
ادب اقتضا مىكند كه ميزبان در جمع مهمانان حضور يابد و همراه مهمان ها دست به سفره شود و آنان را همراهى كند تا علاوه بر خوردن غذاهاى لذيذ و مطبوع، از نعمت انس و الفت نيز برخوردار شوند. رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) مىفرمايد: «هر كس دوست دارد كه خدا و رسولش او را دوست بدارند بايد همراه مهمانش غذا بخورد.»[12]
3- استقبال با روی باز و خوی خوش
یک مثل قدیمی می گوید: «مهمان از روی باز وارد خانه میشود، نه از در باز» این مطلب حاکی از آن است که اگر میزبان روی خوشی به مهمان نشان ندهد، نه تنها آن پذیرایی و مهمانی رفتن رضایت بخش نخواهد بود، بلکه موجب بی رغبت شدن آن نیز میشود؛ چرا که، انسان ها نوعاً به جایی ورود پیدا میکنند که موجب فرح و شادی روح آن ها شود و به مکان هایی که از آن ها استقبالی صورت نمیگیرد روی خوش نشان نمیدهند: «البَشاشَةُ أحَدُ القَراءَيْنِ؛ امام على عليه السلام؛[13] خوشرويى، يكى از [ لوازم ]مهمان نوازى است.»
نکته ها و پیام ها
1- مهمانی داری یکی از شاخصههای افزایش روزی در فرهنگ اسلامی است، چرا که با ورود مهمان رحمت الهی نیز به میزبان ارزانی داشته میشود.
2- از جمله آداب مهمان نوازی در فرهنگ اسلامی، ادب و احترام نهادن به مهمان، با روی خوش از او استقبال نمودن و همراهی کردن با مهمان است.
پی نوشت
[1] . حسكاني، عبيد الله بن عبدالله ،شواهد التنزيل لقواعد التفضيل ؛ ج2 ؛ ص331.
[2]. «وَجاءَ أَهْلُ الْمَدينَةِ يَسْتَبْشِرُونَ قالَ إِنَّ هؤُلاءِ ضَيْفي فَلا تَفْضَحُونِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ لا تُخْزُونِ؛[حجر/69-67] و اهل آن شهر شادىكنان بيامدند..گفت: اينها مهمانان مناند، مرا رسوا مكنيد و از خدا بترسيد و مرا شرمنده مسازيد.»
[3] .«وَ لَمَّا جَهَّزَهُمْ بِجَهازِهِمْ قالَ ائْتُوني بِأَخٍ لَكُمْ مِنْ أَبيكُمْ أَ لا تَرَوْنَ أَنِّي أُوفِي الْكَيْلَ وَ أَنَا خَيْرُ الْمُنْزِلينَ؛ [یوسف/59] و چون بارهايشان را برايشان آماده ساخت، گفت: برادرى را كه از پدرتان داريد نزد من آريد آيا نمىبينيد كه من پيمانه را تمام مىدهم و بهترين ميزبانانم؟»
[4] . «وَلَقَدْ جاءَتْ رُسُلُنا إِبْراهيمَ بِالْبُشْرى قالُوا سَلاماً قالَ سَلامٌ فَما لَبِثَ أَنْ جاءَ بِعِجْلٍ حَنيذٍ؛[هود/69] و هر آينه فرستادگان ما- فرشتگان- ابراهيم را مژده- به داشتن پسر- آورده، سلام گفتند گفت: سلام، و بىدرنگ گوسالهاى بريان آورد.»
[5].بحارالانوار ج 74 ص 92.
[6] . المحاسن :ج ٢/ص١٤٧/ح١٣٨٨ .
[7] . جامع الأخبار :ص1058،ح378
[8]. بحار الأنوار: ج1،ص28،ح41
[9]. بحارالانوار، ج 75، ص 460.
[10]. وسائل الشيعة، ج24، ص: 280
[11]. عيون أخبار الرضا عليه السلام، ج2، ص: 42
[12]. بحارالانوار، ج 75، ص457.
[13].تصنيف غرر الحكم و درر الكلم؛ ص434،ح9930.