مراحل سه گانه تربیت کودک

از پیامبر (ص) روایت است که فرمود: فرزند هفت سال سرور، هفت سال فرمانبردار و هفت سال وزیر است.
● مراحل سه گانه تربیت کودک
از پیامبر (ص) روایت است که فرمود: فرزند هفت سال سرور، هفت سال فرمانبردار و هفت سال وزیر است. (مکارم الاخلاق، ص ۲۲۲) این بدان معناست که انسان درهر سنی نوعی واکنش نشان تربیت امری فرآیندی است و در تمام مدت عمر اتفاق می افتد؛ اما هر چیزی دارای بهترین زمان است و بهترین زمان تربیت، دوران کودکی و نوجوانی است. دراین دوره کودک همانند خشت خام است که هر نقشی را به خود می گیرد. از این رو سفارش بسیاری برای تادیب کودکان دراین دوره بیان شده است. امیرمومنان علی (ع) به امام حسن (ع) سفارش می کند که این زمان بهترین زمان تربیت و تادیب کودکان است؛ چنان که شیوه و سیره تربیت آن حضرت (ع) این بوده که در کودکی اقدام به تربیت و تادیب فرزندانش کرده است.
آن حضرت در وصیت به فرزندش امام حسن (ع) می فرماید: دل جوان، مانند زمین کشت نشده است، آنچه در آن افکنده شود، می پذیرد. از این رو، پیش از آنکه دلت سخت گردد و عقلت سرگرم شود، به تربیت تو همت گماشتم. (نهج البلاغه، نامه ۳۱).
از پـیامبر (ص) روایت است که تربیت پیش از تولد آغاز می شود: ادبو الولادکم فی بطون امهاتهم قیل: وکیف ذلک یا رسول الله؟فقال: باطعامهم الحلال؛ فرزندانتان را در رحم مادرانشان تربیت کنید. سؤال شد: این چگونه است، ای رسول خدا؟ فرمودند: با خوراندن غذای حلال به مادرش. (جنگ مهدوی، ص ۱۳۲).
آن حضرت (ص) همچنین فرمان می دهد که: من ولد له مولود فیلوداً فی ادنه الیمنی باذان الصلاه ولیقم فی الیسری فانها عصمه من الشیطان الرجیم؛ به هر کس فرزندی داده شود، باید درگوش راست او اذان و درگوش چپ او اقامه بگوید؛ چرا که مایه ایمنی از شیطان رانده شده است. (کافی، ج۶، ص ۴۲، ح ۶).
بنابراین نباید گذاشت شخصیت کودک شکل گیرد و آن گاه اقدام به تربیت وتادیب کرد.این سادگی است که کودک را رها کنیم تا به حال خودش باشد و آن گاه پس از شکل گیری شخصیت اقدام به تربیت و تادیب کنیم. برخی از مردم حتی مومنان، دختران خردسال را با وضعی نامناسب به اجتماعات می برند و لباس های نامناسب به می دهد. اگر درکودکی مسلط است و با طنازی و شیرین زبانی خود بر شما حکومت می کند. در هفت سال دوم موجودی فرمانبردار است. دراین دوره است که می بایست آموزش های تربیتی دقیق ببیند؛ چون جامعه پذیری و رفتارهای اجتماعی را از طریق تقلید و پیروی از شما در این دوره یاد می گیرد پس باید دراین دوره به او آموزش های دقیق داد تا در دوره وزارت در کنار شما همان رفتارهای مناسب و هنجاری را در پیش گیرد.
امام صادق(ع) درباره شیوه تربیتی که خودشان بر آن عمل می کردند و سیره خاندان ایشان بود، می فرماید: انا نامرصبیاننا بالصلاه و الصیام ما اطاقوا اذاکانوا أبناء سبع سنین؛ ما هنگامی که کودکانمان هفت ساله می شوند به اندازه ای که طاقت دارند آنان را به انجام نماز و روزه فرمان می دهیم.
این بدان معناست که تربیت کودک و تأدیب آنان نسبت به هنجارهای دینی و اجتماعی و آداب قومی و مذهبی می بایست از همان آغاز با توجه به توان و قدرت آنها شروع شود و این گونه نباشد که آنان را تا زمان بلوغ کامل رها کرده و سپس یک شبه از آدم بالغ بخواهیم همه این تکالیفی که تا دیروز ترک کرده بود، انجام دهد و به چیزی که عادت نداشته عمل کند و پایبند آن باشد.
امام سجاد(ع) بر این باور است که تربیت کودک بسیار سخت و دشوار است. از این رو تنها با یاری خداوند است که می توان تربیت هنجاری را انجام داد. آن حضرت(ع) می فرماید: اللهم.. اعنی علی تربیتهم و تأدیبهم و برهم؛ خدایا مرا بر تربیت، ادب آموزی و نیکی کردن به فرزندانم یاری فرما. (صحیفه سجادیه، دعای ۵۲)
همه تلاش والدین و اولیای مربیان باید بر این قرار باشد که کودک را در دوره کودکی و نوجوانی به خوبی تربیت کنند. پیامبر(ص) می فرماید: اکرموا اولادکم و احسنوا آدابهم یغفرلکم؛ فرزندان خود را گرامی بدارید و خوب تربیتشان کنید تا گناهان شما آمرزیده شود. (مکارم الاخلاق، ص۲۲۲)
● دوری از خشونت در تربیت
برای تربیت نیاز نیست که از روش های خشونت بار استفاده کرد زیرا این روش همواره نتیجه عکس می دهد، بلکه باید با روش محبت و تکریم و احترام به آنان، در تربیت و تأدیب آن کوشید. پیامبر(ص) دراین باره می فرماید: لاتضربه واهجره ولاتطل؛ کودک را نزن، بلکه با او قهرکن، ولی نه به مدت طولانی. (عده الداعی، ص۹۷)
امیرمؤمنان نیز دراین باره می فرماید: لا ادب مع غضب؛ با خشم، تربیت ممکن نیست. (غررالحکم، حدیث ۹۲۵۰۱)
پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) این شیوه آموزش را درپیش گرفته بودند. در روایت است که پیامبر هر روز صبح بر سر فرزندان و نوادگانشان دست نوازش می کشیدند. (بحارالانوار، ج۴۱۰، ص۹۹، ح ۵۷)
ایشان دیگران را نیز سفارش می کرد که این شیوه را برای تربیت کودکان خود درپیش گیرند: احبوا الصبیان وارحموهم و اذا وعدتموهم شیئا ففوا لهم فانهم لایدرون الا انکم ترزقونهم؛ کودکان را دوست بدارید و به آنان مهربانی کنید و هرگاه به آنها وعده دادید وفا کنید؛ زیرا آنها شما را روزی دهنده خود می دانند. (کافی، ج۶، ص۹۴، حدیث۳)
اگر قرار است چیزی را به کودکان آموزش دهیم، بهترین آنها اموری است که رسول اکرم(ص) می فرماید: ایشان در این باره می گوید: ادبوا اولادکم علی ثلاث خصال: حب نبیکم و حب اهل بیته و قراءه القرآن؛ فرزندان خود را به کسب سه خصلت تربیت کنید: دوستی پیامبرتان و دوستی خاندانش و قرائت قرآن. (غررالحکم، حدیث ۸۸۴۴ و نیز کنزالعمال، ج۱۶، ص۶۵۴، حدیث ۹۰۴۵۴)

منبع: آفتاب