اگر آخرتی در كار نباشد، چه كسی ضرر می‌كند، انسان دیندار یا بی‌دین كه در این دنیا لذت برده است؟
پاسخ:
برای جواب دادن به این سؤال باید به دین و فواید آن توجه كنیم. آیا فایدة دین‌داری فقط در آخرت نصیب انسان می‌شود یا نه؟
عمل به آموزه‌های دینی فواید دنیوی هم دارد؟ با توجه به احكام دین و قرآن و مسائل روانی مسلماً جواب دوم صحیح است. برای جواب تفصیلی این سؤال ما فواید دین را از دو دیدگاه اسلامی و روانشناسی مورد بررسی قرار می‌دهیم و ثابت می‌كنیم كه هم از لحاظ دینی و هم روانی شخص دیندار در این دنیا (با فرض عدم وجود آخرت) راحت‌تر و با آرامش بیشتری زندگی می‌كند.
الف. فواید دین از نگاه دینی:
1. فایده روزه: امام صادق ـ علیه السّلام ـ دربارة علت روزه گرفتن می‌فرمایند: علت روزه آن است كه غنی و فقیر مساوی گردند، زیرا غنی هیچ گاه گرسنگی را ندیده است تا به فقیر رحم كند...[1]
2. فایدة قصاص: در قرآن سوره بقره آیة 179 آمده است: در قصاص كردن برای شما حیات است و حیات اجتماعی از ثمرات قصاص است. امام سجاد ـ علیه السّلام ـ در تفسیر این آیه می‌فرمایند: ... زیر آن كسی كه به قتل همت می‌گمارد و بداند كه به سبب آن قصاص می‌شود، از قتل دست می‌شود و این امر باعث زنده ماندن شخص می‌شود كه بنا بود به قتل برسد...[2] 3. فایدة زكات: امام رضا ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: علت تشریع زكات آن است كه در پرتو آن غذای مستمندان تأمین و اموال توان‌گران حفظ گردد.[3]
4. فایدة حكم حرمت زنا: از جمله ضررهای زنا انقطاع نسل و نسب،[4] نفی خویشاوندی، زوال حقوق نسبی و سببی، سرگردانی و حیرانی كودكان و... می‌باشد.[5] همچنین موارد بسیاری دیگر است كه خواننده را به كتاب علل الشرایع و كتابهای فلسفه دینی و كاركردهای دین ارجاع می دهیم.
ب. فواید از نگاه روانشناسی:
1. پاسخ به احساس تنهایی: یكی از احساسات مشترك ما با سایر انسانها احساس تنهایی است. همة انسانها از تنهایی رنج می‌برن. با سیر در دل خود این را در می‌یابیم، تنهایی فیزیكی، تنهایی در معاشرت و تنهایی عاطفی و تنهایی مصیبتی گریبانگیرما هستند.
2. كاهش دادن ترس از مرگ: ترس از مرگ حالتی روانی است كه بسیاری از انسانها را دچار حیرت و بحران می‌نماید. دین با تفسیر صحیح مرگ و تعریف آخرت آن را برای مؤمنان آسوده می‌كند.
3. كاهش رنج: می‌دانید كه دنیا پر از رنج و سختی است. دین با تفسیر حقیقت رنج و اینكه آن باعث تكامل انسان می‌شود و كفارة گناهان است، سختی آن را كاهش می‌دهد و انسان مقاوم‌تر می‌شود. همانگونه كه در سوره بقره، آیة 216 و سوره انشراح آیة 5 و 6 و... آمده است.
4. كنترل افراد جامعه: دین، انسانها را از تجاوز به حقوق دیگران و ظلم به دیگران شدیداً نهی می‌كند و همین باعث می‌شود كه جامعه دیندار با آرامش بیشتری زندگی كند.
5. حل تنازع و تعارض آدمیان: زندگی دنیوی و مادی انسانها همراه با كشمكش و چالشهای رنج‌آور همراه است. مسائلی مانند: ثروت و قدرت و سایر امور دنیوی، رقابت پذیر و كشمكش‌‌زایند و تنها امور معنوی هستند كه در كاهش تعداد نزاعها و تخفیف رنجها توفیق دارند. براین اساس دین، به سبقت در خیرات توصیه می‌كند.[6]
اما برتری‌طلبی در امور مادی را از آن رو كه مایة خصومت است نهی می‌كند و همچنین به قول «یاسپرس» گناه موجب كشمكش است و دین با نهی از گناه این نزاعها را كاهش می‌دهد. نتیجه آن كه گرایش افراطی به امور مادی و ارتكاب گناه، منشأ نزاع آدمیان است و دین از هر دو عنصر نهی نموده است.[7]
شهید مطهری دربارة خودكشی صادق هدایت می‌نویسد: صادق هدایت چرا خودكشی كرد؟ یكی از علل خودكشی او این بود كه اشراف زاده بود او پول توجیبی بیش از حد كفایت داشت، اما فكر صحیح و منظم نداشت. او از موهبت ایمان بی‌بهره بود، جهان را مانند خود بوالهوس و گزافه‌كار و ابله می‌دانست. از آن نوع لذتهایی كه او با آنها آشنا بود، دیگر چیزی باقی نمانده بود كه هستی و زندگی ارزش انتظار آنها را داشته باشد. او دیگر نتوانست از جهان لذت ببرد.[8]
ضمناً باید به این مهم نیز توجه شود كه لذتهای دنیوی، گذرا و آنی هستند و خیلی از لذتهایش منشأ درد و ناراحتی و بیماری می‌شود، مثلاً خوردن زیاد و یا خوابیدن زیاد و...
اما لذتهای معنوی و دینی و همچنین لذتهای عقلانی و روحی بسیار شیرین و نشاط‌آور هستند و نه تنها باعث افسردگی نمی‌شود، بلكه باعث شادی و نشاط حقیقی روح و جسم انسان می‌شوند.
لذتی كه انسانهای عارف و متدیّن از عبادت و مناجاتِ با خدا می‌برند بسیار بالاتر از لذات دنیوی است و اصلاً قابل قیاس با هم نیستند. همچنین لذتی كه یك عالم از كسب علم می‌برد، بسیار بالاتر از لذات دنیوی هست. شهید مطهری در این باره می‌گوید: «فلسفه دیگر زهد این است كه اگر انسان غرق در لذت مادی (حتی لذات حلال) شود در همین دنیا از لذات معنوی محروم می‌شود... آن لذتی كه یك نفر نماز شب‌خوانِ واقعی از نماز شبِ خودش می‌برد و آن لذتی كه از یارب یارب گفتن‌ها می‌برد را هیچ وقت یك آدم عیاش كه در كاباره‌ها می‌گردد، احساس نمی‌كند. لذت آن نماز شب خوان، خیلی عمیقتر و نیرومندتر و نشاط بخش‌تر است...[9]
خوانندة محترم پرواضح است كه اگر طبق فرض شما آخرتی هم برای دین‌داران نباشد باز آنها ضرر نكرده‌اند چرا كه دنیایی كه دین‌داران از آن لذت می‌برند خیلی بهتر از دنیای بی‌دینان است، زیرا نتیجه بی‌دینی چیزی خودكشی، ظلم و تجاوز به حقوق دیگران، سلب آرامش، عدم امنیت و ... است. چون آدم بی‌دین به هیچ چیزی پایبندی ندارد. لذا قانون جنگل (كه هر كس بیشتر زور و زر داشت او هر كاری كه میل دارد می‌تواند انجام بدهد و حاكم شود.
و روشن است كه با حاكم شدن این قانون 99% افراد جامعه در سختی و بدبختی زندگی می‌كنند. اما جامعه‌ای كه دین در آنجا حاكم باشد، (البته اگر حقیقتاً دین حاكم باشد) خبری از دزدی و آدمكشی و تجاوز و... نیست، چون دین به شدت از این مسائل نهی می‌كند و روشن است در جامعه‌ای كه این مسائل نباشد، مدینة فاضله و جامعه بهشت خواهد شد و تمام مردم همین زندگی دنیا را به خوبی سر می‌كنند.
منابع دیگر:
1. فلسفه دین، محمد تقی جعفری، پژوهشگاه فرهنگ اسلامی.
2. فلسفه دین، احمد بهشتی، چ اول، بوستان كتاب.
3. آیا دین برای سلامتی شما سودمند است؟ هارولد جی كونیگ، ترجمه بتول نجفی، پژوهشگاه علوم انسانی، چ ؟؟؟
قال علی ـ علیه السّلام ـ :
لاتسترضِعوا الحَمْقاء فانّ البلا یغلبَ الطباع؛ فرزندانتان را برای شیرخواری به زنهای احمق نسپارید، چرا كه شیر بر طبیعتها غلبه می‌كند. (مستدرك نهج البلاغه، ص 171)[1] . علل الشرایع، صدوق، ج 2، ص 79، موسسه دارالحجة للثقافة.
[2] . همان، ص 221.
[3] . احتجاج، ج 2، ص 155، ابومنصور طبرسی، انتشارات اسوه.
[4] . علل الشرایع، ج 1، ص 179.
[5] . كلام جدید، ص 274، عبدالحسین خسرو پناه، چ دوم، مركز مطالعات و پژوهش حوزه علمیه قم.
[6] . بقره، 148.
[7] . كلام جدید، ص 265.
[8] . عدل الهی، ص 161، مرتضی مطهری، چ چهارم، انتشارات صدرا.
[9] . حق و باطل به ضمیمة احیای تفكر اسلامی، ص 171، مرتضی مطهری، انتشارات صدرا، چ سوم، علامه طباطبایی.
منبع: اندیشه قم