از جمله مولفهها و اصول ارزشی حاکم بر اخلاق اجتماعی حضرت زهرا (سلام الله علیها) حضور ارزشی و مسئولانه در جامعه است. این بانوی با کرامت هیچ گاه نسبت به وظایف اجتماعی خود بیتفاوت نبودند و هرگاه وظیفه ایجاب مینمود با حضور مؤثر، ایفای وظیفه میکردند.
انسان، در فرهنگ اسلامی در ارتباط با دیگران رها و آزاد نیست؛ چرا که در تعامل با دیگران نمیتوان به هر شکلی که خود میپسندد رفتار نماید. ازاین رو، میبایست رفتار او مطابق با موازین و مولفههایی باشد که شرع مقدس، اخلاق و عقل سلیم آن را تأیید نموده باشد. از طرفی جویندگان راه صحیح وشاخصههای سلامت رفتاری میتوانند مؤلفهها و اصول رفتار سعادت بخش را در سیره و رفتار کسانی که خدای متعال درستی روش آن ها را تضمین نموده مشاهده نموده و خود را مطابق آن موازین نمایند. از جمله الگوهای زندگی که خدای متعال درست زندگی ایشان را تضمین نموده، حضرت زهرا (سلام الله علیها) است. در این نوشتار سعی داریم به بعضی از مولفههای اخلاقی زندگی این بانوی جلیل القدر اشاره کنیم.
حضور موثر و ارزشی در جامعه
از جمله مولفهها و اصول ارزشی حاکم بر اخلاق اجتماعی حضرت زهرا (سلام الله علیها) حضور ارزشی و مسئولانه در جامعه است. این بانوی با کرامت هیچ گاه نسبت به وظایف اجتماعی خود بیتفاوت نبودند و هرگاه وظیفه ایجاب مینمود با حضور مؤثر، ایفای وظیفه میکردند. برای نمونه در واقعه مباهله با حضور در کنار رسول اکرم(صلی الله علیه و اله و سلم) و در کنار همسر بزرگوار خود و به همراه داشتن فرزندان گرامی دراین واقعه خود بهترین سند بر فعالیت اجتماعی خود در عرصه وظایف اجتماعی را بروز دادند. دفاع از عرصه ولایت و ایراد خطبههای بیدارگر در اجتماع مسلمین به خصوص بعد از رحلت پیامبر اعظم(صلی الله علیه واله وسلم) نیز از جمله بارزترین مصادیق فعالیتهای سیاسی اجتماعی این بانوی مکرمه است.
رعایت آداب دینی در روابط اجتماعی
1-گشاده رویی
گشاده رویی و تبسم در ارتباط با دیگران علاوه بر این که برکات فراوانی در ارتباط اجتماعی به دنبال دارد مورد تأکید فراوان آیات و روایات اسلامی نیز است. حُسن برخورد و گشاده رویی با دیگران از نشانههای ایمان به شمار میآید. در روایتی از صدیقه طاهره (سلام الله علیها) این چنین نقل شده است:
گشاده رویی انسان مؤمن نسبت به دیگر مؤمنان،[ورود در بهشت] را برای فرد گشاده رو واجب میسازد و گشاده رویی انسان مؤمن نسبت به دشمن معاند، فرد گشادهرو را از عذاب آتش حفظ میکند.[1]
2-پیشی گرفتن در سلام
در متون روایی و آداب و فرهنگ اسلامی، پیشی گرفتن بر سلام از جمله سنتهای حسنه رسول اکرم (صلی الله علیه واله و سلم) به شمار میآید که ایجاد آرامش و الفت در ارتباط با دیگران را به دنبال دارد. صدیقه طاهره به خوبی از این شاخصه اخلاقی در روابط اجتماعی بادیگران بهره میجستند؛ برای نمونه روزی یکی از اصحاب پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله و سلم) به حضور صدیقه کبری (سلام الله علیها) مشرف شد اما به محض ورودش، آن حضرت سلام کردند.[2]
3-تکریم مهمان
پذيرايی از مهمان، از زيباترين آموزههاي فرهنگ و ادب اسلامی است، شاخصهی بسیار ارزشمندی که آن را به خوبی میتوان در زندگی و سیره اهل بیت(علیهم اسلام) و از جمله در سیره زندگانی حضرت زهرا(سلام الله علیها) مشاهده نمود. از جمله این که، روزي حضرت علي(علیه السلام) مهماني را به همراه خود به منزل آورد و از حضرت زهرا(سلام الله علیها) پرسيد: «آيا غذايي در منزل داريم كه اين مهمان گرسنه را سير كنيم؟» حضرت زهرا(سلام الله علیها) با كمال بزرگواري فرمود: «مَا عِنْدَنَا إِلَّا قُوتُ الصِّبْيَةِ وَ لَكِنَّا نُوءْثِرُ بِهِ ضَيْفَنَا؛[3] در خانه ما فقط به اندازه خوراك يك دختر بچه هست؛ امّا [امشب] ايثار كرده، [گرسنگي را تحمل ميكنيم و] اين مقدار غذا را به مهمان ميبخشيم.»
4-انفاق و ایثار
یکی از مهمترین راههای خروج از خودمحوری و دلبریدن از مال و منال دنیا، تقویت روحیه انفاق، ایثار و از خود گذشتگی در زندگی است. از جمله اموال ودارایی های فاطمه زهرا (سلام الله علیها) در زندگی، باغ فدک بود که ایشان بیشتر درآمد حاصل از آن را صرف مستمندان و نیازمندان مینمود. نقل شده است فاطمه زهرا (سلام الله علیها) هر ساله درآمد فدک را که 20 هزار دینار و بنا به نقلی 70هزار دینار بود را میان فقرای بنی هاشم و مهاجران و انصار تقسیم میفرمودند به گونهای که نزد ایشان فقط مقداری در حد مخارج ضروری باقی میماند.[4]
پی نوشت:
[1]. مجلسی، بحار الانوار، ج72،ص 401.
[2]. مجلسی، بحار الانوار، ج43،ص185.
[3].حسكاني، عبيد الله بن عبدالله ،شواهد التنزيل لقواعد التفضيل ؛ ج2 ؛ ص331.
[4]. مجلسی بحارالانوار،ج29، 118.