چکیده: طبق روایات متعددی که در منابع شیعی وجود دارد، حضرت زهرا(سلام‌ا‌لله‌علیها) محدث بوده است و تا زمانی‌که خود حضرت به شهادت رسید، جبرئیل بر ایشان نازل می‌شد و با او سخن می‌گفت و با این‌کار او را آرام می‌کرد.
همان‌طور که می‌دانید انبیای الهی از طریق وحی با خداوند متعال در ارتباط بوده‌اند و قرآن کریم می‌فرماید این ارتباط به سه طریق انجام شده است، گاهی از طریق الهام بر قلب بوده است و گاهی از طریق فرشته وحی و گاهی هم مستقیما با خداوند متعال ارتباط داشته و صدایی را از جانب خداوند متعال شنیده‌اند.[1]
نکته‌ای که باید دقت کرد این است که این ارتباط مختص به انبیای الهی نبوده است، بلکه بر برخی دیگر از انسان‌های پاک و پاکیزه نیز وحی می‌شده است، قرآن کریم برخی از این انسان‌ها را معرفی کرده است؛ مثلا راجع به حضرت مریم(سلام‌ا‌لله‌علیها) می‌فرماید: «وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاكِ وَ طَهَّرَكِ وَ اصْطَفاكِ عَلى نِساءِ الْعالَمِين * يا مَرْيَمُ اقْنُتِي لِرَبِّكِ وَ اسْجُدِي وَ ارْكَعِي مَعَ الرَّاكِعِين[آل عمران/ 42-43] و (به ياد آوريد) هنگامى را كه فرشتگان گفتند: اى مريم، خدا تو را برگزيده و پاك ساخته، و بر تمام زنان جهان، برترى داده است. اى مريم(به شكرانه اين نعمت) براى پروردگار خود، خضوع كن و سجده به جا آور و با ركوع كنندگان، ركوع كن».
هم‌چنین قرآن راجع به حواریون می‌فرماید: «وَ إِذْ أَوْحَيْتُ إِلَى الْحَوارِيِّينَ أَنْ آمِنُوا بِي وَ بِرَسُولِي قالُوا آمَنَّا وَ اشْهَدْ بِأَنَّنا مُسْلِمُون[مائده/111] و بياد آور زمانى را كه به حواريون وحى فرستادم كه به من و فرستاده من ايمان بياوريد، آن‌ها گفتند: ايمان آورديم و گواه باش كه ما مسلمانيم». با توجه به این آیات، وحی الهی مختص به انبیای الهی نیست».
اگر به روایاتی که معصومین(علیهم‌السلام) رسیده است دقت کنیم خواهیم دید در روایات زیادی بیان شده است که جیرئیل امین تا زمانی‌که حضرت زهرا(سلام‌ا‌لله‌علیها) زنده بودند، نازل می‌شد و مطالبی را برای حضرت بیان می‌کرد، حضرت نیز این مطالب را برای امیرالمومنین(علیه‌السلام) بیان می‌کرد و حضرت نیز می‌نوشت، این کتاب که به «کتاب فاطمه» معروف است در نزد ائمه اطهار(علیهم‌السلام) بوده و از امامی به امام دیگر منتقل می‌شد.
برای نمونه به چند مورد از این روایات اشاره می‌کنیم:
امام صادق(علیه‌السلام) در این باره فرمودند: «همانا خداوند متعال زمانی‌که پیامبر خود را قبض روح کرد، حزن و اندوه شدیدی بر فاطمه(سلام‌ا‌لله‌علیها) وارد شد که جز خداوند(عزوجل) کسی از آن اطلاع نداشت، به همین خاطر خداوند متعال ملک بزرگ خود را برای تسلی دادن به او فرستاد و آن ملک بر فاطمه نازل می‌شد و با فاطمه(سلام‌ا‌لله‌علیها) سخن می‌گفت؛ فاطمه(سلام‌ا‌لله‌علیها) نیز آن مطالب را برای امیرالمومنین(علیه‌السلام) املا می‌کرد و حضرت می‌نوشت، تا این‌که به اندازه یک کتاب شد». این کتاب در نزد ائمه اطهار(علیهم‌السلام) به «مصحف فاطمه» معروف است.
حضرت در حدیث دیگری فرمودند: «مصحف فاطمه، سه برابر قرآن است، ولی از این قرآن چیزی در آن نیست؛ بلکه اتفاقاتی که تا روز قیامت قرار است رخ دهد، د ر آن آمده است». هم‌چنین حضرت در حدیث دیگری فرمودند: «جبرئیل بر فاطمه زهرا(سلام‌ا‌لله‌علیها) نازل می‌شد و با او سخن می‌گفت».[2]
در نتیجه: طبق روایات متعددی که در منابع شیعی وجود دارد، حضرت زهرا(سلام‌ا‌لله‌علیها) محدث بوده است و تا زمانی‌که خود حضرت به شهادت رسید، جبرئیل بر ایشان نازل می‌شد و با او سخن می‌گفت و با این‌کار او را آرام می‌کرد.
-----------------------------------
پی‌نوشت
[1]. وَ ما كانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْياً أَوْ مِنْ وَراءِ حِجابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولاً فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ ما يَشاءُ إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكيمٌ[شوری/51].
[2]. «...وَ مَا مُصْحَفُ فَاطِمَةَ ع قَالَ مُصْحَفٌ فِيهِ مِثْلُ قُرْآنِكُمْ هَذَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ وَ اللَّهِ مَا فِيهِ مِنْ قُرْآنِكُمْ حَرْفٌ وَاحِدٌ قَالَ قُلْتُ هَذَا وَ اللَّهِ الْعِلْمُ قَالَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ وَ مَا هُوَ بِذَاك».
«أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ تَظْهَرُ الزَّنَادِقَةُ فِي سَنَةِ ثَمَانٍ وَ عِشْرِينَ وَ مِائَةٍ وَ ذَلِكَ أَنِّي نَظَرْتُ فِي مُصْحَفِ فَاطِمَةَ ع قَالَ قُلْتُ وَ مَا مُصْحَفُ فَاطِمَةَ قَالَ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى لَمَّا قَبَضَ نَبِيَّهُ ص دَخَلَ عَلَى فَاطِمَةَ ع مِنْ وَفَاتِهِ مِنَ الْحُزْنِ مَا لَا يَعْلَمُهُ إِلَّا اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَا فَأَرْسَلَ اللَّهُ إِلَيْهَا مَلَكاً يُسَلِّي غَمَّهَا وَ يُحَدِّثُهَا فَشَكَتْ ذَلِكَ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع فَقَالَ إِذَا أَحْسَسْتِ بِذَلِكِ وَ سَمِعْتِ الصَّوْتَ قُولِي لِي فَأَعْلَمَتْهُ بِذَلِكَ فَجَعَلَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع يَكْتُبُ كُلَّ مَا سَمِعَ حَتَّى أَثْبَتَ مِنْ ذَلِكَ مُصْحَفاً قَالَ ثُمَّ قَالَ أَمَا إِنَّهُ لَيْسَ فِيهِ شَيْءٌ مِنَ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامِ وَ لَكِنْ فِيهِ عِلْمُ مَا يَكُونُ...».
«عَنْ أَبِي عُبَيْدَةَ قَالَ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع بَعْضُ أَصْحَابِنَا عَنِ الْجَفْرِ فَقَالَ هُوَ جِلْدُ ثَوْرٍ مَمْلُوءٌ عِلْماً قَالَ لَهُ فَالْجَامِعَةُ قَالَ تِلْكَ صَحِيفَةٌ طُولُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعاً فِي عَرْضِ الْأَدِيمِ مِثْلُ فَخِذِ الْفَالِجِ فِيهَا كُلُّ مَا يَحْتَاجُ النَّاسُ إِلَيْهِ وَ لَيْسَ مِنْ قَضِيَّةٍ إِلَّا وَ هِيَ فِيهَا حَتَّى أَرْشُ الْخَدْشِ قَالَ فَمُصْحَفُ فَاطِمَةَ ع قَالَ فَسَكَتَ طَوِيلًا ثُمَّ قَالَ إِنَّكُمْ لَتَبْحَثُونَ عَمَّا تُرِيدُونَ وَ عَمَّا لَا تُرِيدُونَ إِنَّ فَاطِمَةَ مَكَثَتْ بَعْدَ رَسُولِ اللَّهِ ص خَمْسَةً وَ سَبْعِينَ يَوْماً وَ كَانَ دَخَلَهَا حُزْنٌ شَدِيدٌ عَلَى أَبِيهَا وَ كَانَ جَبْرَئِيلُ ع يَأْتِيهَا فَيُحْسِنُ عَزَاءَهَا عَلَى أَبِيهَا وَ يُطَيِّبُ نَفْسَهَا وَ يُخْبِرُهَا عَنْ أَبِيهَا وَ مَكَانِهِ وَ يُخْبِرُهَا بِمَا يَكُونُ بَعْدَهَا فِي ذُرِّيَّتِهَا وَ كَانَ عَلِيٌّ ع يَكْتُبُ ذَلِكَ فَهَذَا مُصْحَفُ فَاطِمَةَ ع».(الكافي ج1، ص 240؛ باب بَابٌ فِيهِ ذِكْرُ الصَّحِيفَةِ وَ الْجَفْرِ وَ الْجَامِعَةِ وَ مُصْحَفِ فَاطِمَة)