مقدمه:
جريان اشرافي گري پس از ظهور اسلام به عنوان تنها دين منجي كه در آخرالزمان و در شبه جزيره عربستان، در قلب دنياي كفر و جهالت ظهور كرده و انسان هاي سرگشته از خود و وامانده و جامانده از فرهنگ و تمدن را به اوج انسانيت و تمدن رهنمون گشته و با تمام مظاهر اشرافيت مبارزه نموده است، در طول تاريخ خود دچار فرازها و فرودهاي فراواني گرديده است كه از جمله مي توان به موضوع خلافت پس از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ اشاره كرد كه عده اي فرصت طلب عليرغم مشخص بودن موضوع و مصداق آن، اقدام به راه اندازي يك سلسله تحركات سياسي اجتماعي كرده كه تحقيقا ناراحتي پيامبر ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ را موجب گشته اند. يكي از مسائل اسف باري كه در دوران برخي از (به اصطلاح) خلفاي اسلامي رخ نموده موضوع اشرافي گري و اشرافيت پروري است كه به تعبير استاد مطهري، خليفه سوم براي اولين بار در دنياي اسلام يك رژيم مبتني بر اشرافيت را برقرار كرد كه برخلاف اصول اسلامي و حتي برخلاف سيره خلفاي قبل از خودش بود.(1) اين جريان شوم را مي توان از آن پس در درون جوامع اسلامي جستجو كرد بطوري كه اين امر امروزه بعنوان يك معضل فرا روي اين جوامع مي باشد تا بدانجا كه موجبات بسياري از شكاف هاي طبقاتي را فراهم آورده كه خود خطري بس جدي و تهديدي بس بزرگ مي نمايد. سيره معصومين ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در مبارزه با اشرافي گريهمان گونه كه در قرآن نيز به صراحت آمده است لَقَدْ كانَ لَكمْ في رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَكرَ اللَّهَ كثيراً(2). «براي شما اگر به خدا و روز قيامت اميد مي داريد و خدا را فراوان ياد مي كنيد، شخص رسول اللَّه مقتداي پسنديده اي است». معصومين ـ عليهم السلام ـ در همه ابعاد گفتاري، كرداري و تقريري براي ما حجت و الگو مي باشند تا مسلمانان با اطمينان هر چه تمام تر بتوانند بر اساس اين حقايق به پي ريزي و بازسازي حيات خود پرداخته و موجبات سعادت ابدي خويش را فراهم آورند. يكي از مباحث مهمي كه بخوبي مي توان آن را در سيره معصومين ـ عليهم السلام ـ و بويژه در سيره و منطق رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ يافت نمود در حقيقت همان مبارزه با اشرافي گري مي باشد. همچنين در دوران حكومت عدل اميرالمومنين ـ عليه السلام ـ نيز ما شاهد برخورد آن حضرت با اشراف گري (و كساني كه مرتبا در پي زياده خواهي و بهره كشي نابجا از بيت المال مسلمين بوده و در پي دست اندازي به منافع مردم بودند) هستيم بطوري كه عده اي در مبارزه با اين تفكر، در طي زمان 4 سال و 9 ماه حكومت علوي اقدام به راه اندازي سه جنگ تحميلي ناكثين، مارقين و جمل عليه آن حضرت كردند. بدين ترتيب بايد گفت معصومين ـ عليهم السلام ـ همواره وبر اساس ملاك تقوا إِنَّ أَكرَمَكمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكمْ(3) كه ملاك و معيار برتري افراد بر يكديگر مي باشد عمل نموده و هميشه دوران (حتي عليه تفكر اشرافي گري) در مبارزه و معارضه بوده اند. شيوه هاي برخورد با جريان اشرافي گريحال و پس از ذكر مسائل و مقدمات لازم و ضروري، به طرح اصلي بحث يعني شيوه هاي مبارزه با اشرافي گري مي پردازيم. بطور كلي و به اعتقاد امام راحل (ره) نمي توان با زندگي اشرافي، ارزش هاي انساني ـ اسلامي را حفظ نمود.(4) چرا كه اين جريان همواره در پي تدارك منافع و اغراض مادي خويش بوده و تنها چيزي كه براي آن اهميت دارد همين موضوع مي باشد نه ارزش هاي ديني. از اين گذشته چه بسا كه اين جريان حتي از ارزش هاي ديني به عنوان ابزار و اهرمي در راستاي دست يابي به اين منافع نيز بهره بگيرد كه خطر آن جدي تر و سهمگين تر مي نمايد. به منظور مقابله و مبارزه با اشرافي گري مي توان راه هاي زير را بعنوان برخي شيوه هاي عملي ذكر نمود كه عبارتند از:1. فرهنگ سازي: همان گونه رهبري معظم انقلاب نيز بر اين حقيقت تاكيد دارند(5) اگر بخواهيم با اين موضوع بدرستي مبارزه كنيم لازم است بصورت اساسي و زير بنايي و به عبارتي از طريق فرهنگ سازي وارد اين عرصه شده تا آهسته آهسته اين تفكر و جريان، جاي خود را به ديگر جريان هاي اصيل ديني و اجتماعي بدهد. ما در اين مسير مي بايد از مهد كودك ها شروع كرده تا اين كه متون درسي دوره هاي مختلف تحصيلي (تا پايان تحصيلات تكميلي) را بر اساس مبارزه با اين پديده شوم طراحي نماييم. بعلاوه اين كه بايد از دستگاه هاي فرهنگي چون صدا و سيما، سينما و ديگر مراكز موثر در فرهنگ عمومي بهره جسته تا موضوع فرهنگ سازي تسهيل و تسريع شود.2. اصرار بر رفتارهاي عيني غير اشرافي در ميان دولتمردان و مردم: بهترين و مناسب ترين شيوه برخورد با اين پديده در حقيقت همان برخورد عملي و عيني است بدين معنا كه اگر ما داعيه مبارزه با اشرافي گري را داشته و در صدد محو آن هستيم مي بايد در ابتداي امر (همانند معصومان) خودمان از آن بدور بوده تا بتوانيم بدرستي با آن به مقابله بپردازيم. رهبر معظم انقلاب در بياني خطاب به هيئت دولت مي فرمايند: اگر بخواهيم تجمل و اشرافي گري... را... از جامعه ريشه كن كنيم... بايد عمل كنيم. عمل ما بايد مويد و دليل و شاهد بر حرف هاي ما باشد تا اينكه اثر كند.(6)3. آگاهي بخشي: جهل و يا عدم آگاهي نسبت به موضوعات مختلفي فردي و يا جمعي يكي از علل عمده بسياري از نابهنجاري ها است كه اگر بخواهيم از اين نابهنجاري ها دور بمانيم ضرورت دارد تا مردمان اجتماع را آگاه نماييم كه اشرافي گري يكي از اين مسائل مي باشد. اين آگاهي بخشي حتي نسبت به خود اشراف (همان گونه كه حضرت موسي ـ عليه السلام ـ نسبت به فرعون و قارون داشت) نيز سودمند مي باشد. چرا كه ممكن است افرادي ناخواسته در اين جريان قرار گرفته باشند كه خود از ماهيت و حقيقت آن اطلاعي ندارند ولي پس از آگاهي يافتن. از آن دوري نمايند.4. دقت در وضع قوانين: يكي از شيوه ها و شگردهاي مبارزه با اشرافي گري مي تواند چگونگي وضع قوانين باشد به اين كه ما همواره بايد به اين مهم توجه داشته باشيم كه يك سلسله قوانيني وضع نكنيم كه خود اين قوانين باعث نفوذ اشرافيت و منش اشرافي گردد. به عبارت ديگر دستگاه هاي مختلف بايد همواره بر اين مطلب توجه داشته باشند كه با وضع برخي از قوانين و مقررات، خود موجبات ترويج و گسترش جريان اشرافي گري را فراهم نياورند. در حقيقت و بطور شفاف تر بايد گفت مجاري تقنيني كشور همچون مجلس مي بايد در وضع قوانين، دقت تام و تمام داشته باشند تا از اين رهگذر، جريان اشرافي گري روز به روز تضعيف شود و آهسته آهسته از ميان برود.5. جهت گيري هاي صحيح قواي كشور: يكي ديگر از شيوه ها و روش هاي مبارزه با اشرافي گري، نوع جهت گيري قواي حاكم مي باشد به اين كه هر چه اين قوا در راستاي برقراي عدالت اجتماعي و مخالفت با اشرافي گري موضع گيري و جهت گيري نمايند به همين اندازه خواهند توانست با اين جريان مقابله نمايند.6. تقويت جنبش هاي عدالت خواه: از جمله شگردها و روش هاي مقابله با جريان اشرافي گري مي توان به تقويت جنبش هاي عدالت خواه اشاره كرد. از آنجا كه بطور طبيعي در هر جامعه اي اگر قشري به نام اشراف حضور دارند، در برابر اين طبقه افرادي هم وجود دارند كه به دنبال تحقق عدالت اجتماعي هستند. به نظر مي رسد براي تضعيف اشرافيت و اشرافي گري، ضرورت دارد تا موضع عدالت جويان تقويت شود و اين امر عمدتا از سوي مسئولان امكان پذير مي نمايد.
پاورقی:
1. سيري در سيره ائمه اطهار، ج24، ص225.
2. احزاب : 21.
3. حجرات : 13.
4. صحيفه امام، ج18، ص471.
5. اين (اشرافي گري) از جمله مقولاتي است که بايستي فضاي عمومي کشور ـ احساسات مردم، خواست مردم و به تعبير رساتر، فرهنگ عمومي مردم ـ آن را دفع کند تا علاج شود. (به نقل از آسيب شناسي پديده اشرافي گري و مفاسد اقتصادي با جستاري در منويات و مطالبات رهبر فرزانه انقلاب، ص33).
6. به نقل از: همان، ص72.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات