پیامبری زرتشت

04:12 - 1391/10/17
در مورد شخصيت‎ها و چهره‎هاي تاريخي كمتر كسي را مي‎توان يافت كه مانند زرتشت چهره معمائي و مبهمي داشته باشد. شخصيت حقيقي او آن قدر تاريك و مبهم است كه برخي از پژوهش‎گران او را اختلافي‎ترين چهره تاريخ مي‎دانند چرا كه هم در تاريخ تولد و هم در محل تولد او اختلافات و ضد و نقيض‎هاي فراوان به چشم مي‎خورد....
زرتشت

در مورد شخصيت‎ها و چهره‎هاي تاريخي كمتر كسي را مي‎توان يافت كه مانند زرتشت چهره معمائي و مبهمي داشته باشد. شخصيت حقيقي او آن قدر تاريك و مبهم است كه برخي از پژوهش‎گران او را اختلافي‎ترين چهره تاريخ مي‎دانند چرا كه هم در تاريخ تولد و هم در محل تولد او اختلافات و ضد و نقيض‎هاي فراوان به چشم مي‎خورد كه اصلا قابل جمع نيستند و هم در شخصيت واقعي او مباحث و داستان‎ها و اقوال متفاوت و متضادي وجود دارد. به همين جهت گروهي از محققان و نويسندگان در تاريخي بودن شخصيت وي ‎شك و ترديد دارند و شخصيت او را نيز مانند جمعي از بزرگان و قهرمانان ادوار باستاني، افسانه‎اي دانسته‎اند. ولي غالب محققان و دانشمندان معتقدند كه زرتشت وجود تاريخي داشته و مولود افسانه و يا زائيده ساساني نيست.
زرتشت از ديدگاه مورخان
اغلب مورخان اسلامي مانند: طبري،بلعمي،ابن اثير، ميرخواند،زرتشت را پيامبر ندانسته بلكه او را شاگرد ارمياي نبي يا عزير نبي دانسته‎اند. برخي از مورخان اسلامي مانند مسعودي، دينوري،حمزه اصفهاني،ابو ريحان بيروني و مؤلف تبصره العوام بر اين اعتقادند كه زرتشت پيغمبر مجوس بوده است و به تبع آن نتيجه گرفته اند كه كتاب او نيز «اوستا» نام دارد. چنان كه مسعودى مى نويسد: زردشت در بلخ ظهور كرد... او از اهل آذربايجان بود... او پيامبر مجوس است كه براى آنها كتاب آورد. نام آن كتاب در نزد عوام الناس «زمزمه» است، ولى در نزد مجوس «بستاه» (اوستا) ناميده مى شود.دينورى نيز نقل مى كند: گويند زرادشت، پيامبر مجوس، نزد گشتاسب شاه آمد و گفت: «من پيامبر خدا به سوى تو هستم» و كتابى را كه در دست مجوس است، براى او آورد و گشتاسب آيين مجوس را پذيرفت و به او ايمان آورد و مردم كشور خود را بر آن دين واداشت و ايشان با رغبت و زور و خواه و ناخواه پذيرفتند.بعدها برخى از مستشرقين نيز اين نظريه را كه آيين مجوس همان آيين زرتشت و پيامبرش شخصى به نام «زرتشت» است كه كتاب «اوستا» را آورده، پذيرفتند. آنان چنين پنداشتند كه زرتشت اولين پيامبرى بود كه آيين يكتاپرستى را در بين ايرانيان رواج داد. چنان كه مؤلف تاريخ باستان مى نويسد: عامه مردم ايران هم چنان خدايان متعددى را مى پرستيدند... اما در قرن ششم قبل از ميلاد رهبر مذهبى بزرگى به نام زرتشت در ماد ظهور كرد كه دينى مبارز، اخلاقى و مبنى بر توحيد آورد.هم چنين جان بى ناس درباره ى آيين ايرانيان قبل از زرتشت مى نويسد: ... دين عامه مردم ايران در آن دوره ى باستانى، عملا همان آيينى بوده است كه در وداها ملاحظه مى شود; يعنى اكثر خلايق قواى طبيعت را مى پرستيده اند و آنها را «ديو» مى گفته اند...و در مورد ظهور زرتشت مى گويد: دينى كه اين پيغمبر ايرانى تعليم فرمود، يك آيين اخلاقى و طريقه ى يگانه پرستى است. وى مانند موسى نبى موحد عبرانى، خود موجد و شارع دينى نوين گرديد; هر چند مبادى و معتقدات بازمانده از پيشينيان را پايه و مبناى تعاليم خود قرار داد...بعضي از نويسندگان فرهنگ فارسي، زرتشت را همان ابراهيم خليل دانسته‎اند.
زرتشت در قرآن و روايات
يكي از محققين معاصر بعد از ذكر اقوال مختلف و آراء متضاد مي‎گويد: علت اين همه تضاد و تناقض در تاريخ زرتشت اين است كه وي تاريخ درستي ندارد و ردپاي اين شخصيت ايراني در تاريخ گم شده است و در هيچ يك از روايات اسلامي و قرآن مجيد و همچنين در كتاب مقدسي چون انجيل و تورات ذكري از شخص زرتشت و كتاب اوستا به ميان نيامده است، بلكه هر جا كه خواسته‎اند از ديانت كهن ايراني نامي به ميان آورند تنها به لفظ مجوس اكتفا كرده‎اند. به هر حال در قرآن مجيد هيچ جا سخني از زرتشت و پيامبري او و يا كتاب اوستا كه منسوب به اوست نيامده است. لكن تنها يك بار لفظ مجوس در قرآن آمده است و واژه المجوس در زبان عربي به زرتشتيان اطلاق مي‎شود. آيه هفدهم سوره حج آنها را در كنار پيروان اديان ديگر قرار داده و مي‎فرمايد: «ان الذين آمنوا و الذين هادوا والصابئين والنصاري و المجوس والذين اشركوا ان الله يفصل بينهم يوم القيامه» ترجمه: آنان كه ايمان آوردند و آنان كه يهودي شدند و صابئان و نصاري و مجوس و آنان كه شرك ورزيده‎اند، خداوند روز قيامت ميان آنان حكم مي‎كند.
در اين آيه مردم به سه فرقه تقسيم شده‎اند:
1. مؤمنان (مسلمانان) 2. اهل كتاب؛ كه عبارتند از: يهود، نصاري (مسيحيان)، صابئان و مجوس 3. مشركان.
اين سه فرقه با ذكر اسم موصول الذين از هم جدا شده‎اند؛ ولي چهار گروه اهل كتاب، با حروف وصل و به هم پيوسته‎اند. بنابراين مجوس از مشركان مجزا شده و در رديف يهود، نصاري و صابئان قرار گرفته است. البته آيه ديگري (سوره مائده، آيه 105) هم در قرآن هست كه هر چند، به صور صريح در آن از مجوس نام برده نشده است ولي طبق شأن نزولي كه نقل گرديده، آيه درباره مجوس مي‎باشد.
در حديثي به اين شأن نزول آيه اشاره مي‎شود؛ از امام صادق (ع) از مجوس سؤال گرديد كه آيا پيامبري داشته‎اند يا نه؟ امام ـ عليه السلام ـ فرمود: آيا به تو نرسيده نامه‎اي كه پيامبر اكرم (ص) به مردم مكه نوشتند و آنان را به اسلام دعوت كرده بود و اگر اسلام نپذيرفتند آماده جنگ شوند و مردم مكه در پاسخ نوشتند از ما هم جزيه بگير و ما را به حال خود بگذار تا همچنان بت‎ها را بپرستيم. پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ در پاسخ آنها نوشت من غير از اهل كتاب از كس ديگري جزيه نمي‎گيرم. در جواب دوباره نوشتند آيا تو گمان مي‎كني جزيه را فقط از اهل كتاب دريافت مي‎داري، در صورتي كه از مجوسيان هجر نيز جزيه گرفته‎اي؟ پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ پاسخ داد: مجوسيان پيغمبري داشتند كه او را كشتند و كتابي نيز داشتند كه آن را سوزاندند. پيغمبر آنان كتاب خود را بر روي دوازده هزار پوست گاو نوشته بود. در روايات اسلامى، آنها از پيروان يكى از انبياى بر حق شمرده شده اند، كه بعدا از اصل توحيد منحرف شده و به افكار و عقايد شرك آلود روى آورده اند.در روايت ديگر آمده: اشعث بن قيس كندي، از امام علي ـ عليه السلام ـ سؤال كرد: چرا با مجوس مانند اهل كتاب معامله مي‎كنيد و از آنها جزيه مي‎گيري و حال آن كه نه براي آنها كتابي نازل شده و نه پيغمبري براي آنها مبعوث شده است؟ امام علي ـ عليه السلام ـ فرمود: آنها كتابي داشته‎اند، خداوند پيامبري در ميان آنها مبعوث فرمود و....
همچنين بحار الانوار به نقل از «احتجاج» طبري، مكالمه اي را ميان امام صادق (ع) و يك زنديق مي آورد. زنديق از حضرت مي پرسد: «آيا خداوند پيامبري به سوي مجوس فرستاده است؟ من كتاب هايي محكم، مواعظي بليغ و امثالي شافي از آنها يافتم كه اقرار به ثواب و عقاب دارند و شرايعي دارند كه به آن عمل مي كنند». امام فرمود: هيچ امتي نيست، مگر اين‎كه از طرف خداوند منذري براي آنها مبعوث شده است و بر قوم مجوس هم از طرف خداوند پيغمبري با كتاب آسماني فرستاده شده است منتهي مجوسيان او را تكذيب كردند و كتابش را انكار نمودند. سپس زنديق پرسيد: پيغمبر آنها كيست؟ بعضي‎ها گمان كرده‎اند خالد بن سنان است. حضرت فرمود: خالد يك نفر عرب بدوي بوده و پيغمبر نبوده و اين سخني است كه مردم بي‎اطلاع مي‎گويند.آن مرد گفت: آيا پيامبر مجوس زردشت است؟ امام ـ عليه السلام ـ فرمود: زردشت در ميان مجوس سر و صدايي به راه انداخت و ادعاي پيغمبري كرد، عده‎اي دعوتش را پذيرفتند و عده‎اي ديگر او را تكذيب كردند و از شهر بيرون نمودند و در بيابان طعمه درندگان شد.در اين روايت، توجه به دو نكته جالب توجه است:. اول اين كه ايران باستان پيامبري منذر داشته است كه بالا تر از هادي و راهنما است و دوم اين كه آن پيامبر بزرگ، لزوما زرتشت نيست. البته نبوت زرتشت انكار نشده است ولي بايد به دنبال پيامبر بزرگ تري در ايران باستان بود كه فراتر از زمزمه (گاهان) آورده باشد. از اين روايات ظاهرا مي‎توان چنين برداشت كرد كه اولا: امام ـ عليه السلام ـ زردشت را مانند خالد بن سنان به طور كلي رد نكرد بلكه نسبتا پيغمبري او را پذيرفته است ثانيا: مسائل ديگر سؤال را با فرد ديگري ادامه نداده گويي از لحن و سخن امام در مورد پيامبري زردشت راضي شده است. نتيجه آنكه اگر نمي‎خواهيم صددرصد پيامبري زردشت را قبول كنيم لااقل با احتياط في‎الجمله آن را بپذيريم گرچه در قرآن هيچ نامي از آن به ميان نيامده است.روايات ديگري وجود دارد كه بر وجود نبي در ايران تصريح مي كند. شيخ صدوق در «من لايحضره الفقيه» روايت مي كند كه: «از مجوس جزيه گرفته مي شود؛ زيرا پيامبر فرمود: با آنان همانند اهل كتاب رفتار كنيد. آنان پيامبري به نام داماسب داشتند كه او را به قتل رساندند و كتابي داشتند به نام جاماسب كه بر دوازده هزار قطعه پوست گاو نوشته شده بود كه آن را سوزاندند».
به هر حال از آنجا كه اسلام، صريحا ايمان به پيامبران گذشته را همرديف به پيامبر اسلام اعلام كرده است، زرتشت هم يك پيامبر الهي شناخته شده است.در قرآن كلمهٔ مجوس به عنوان يك دين ذكر شده است. همچنين در برخي احاديث اسلامي از زرادشت به عنوان پيامبر مجوس نام برده شده است. بنابر اين، از ديدگاه اسلام، زرتشت پيامبري از جانب خداوند است كه داراي كتاب آسماني بوده است. زرتشت نيز خود را پيامبر دانسته است، آنجا كه مي گويد: «اهورامزدا، مرا براي راهنمايي در اين جهان برانگيخت؛ و من از براي رسالت خويش، از منش پاك تعليم يافتم.» مسلمانان باور دارند كه آموزه هاي اصيل زرتشت به مرور زمان دستخوش تحريف شد و توحيد زرتشت به شرك تبديل گشت، دستورات آن از خرافات و اباطيل پر شد و در مسير سود طبقات حاكم جامعه قرار گرفت. اين افراد آيه ۲۹ سورهٔ توبه را گواه بر اين امر مي دانند.و اما صفت او پاكي او و سخنان زيبايش بوده است.
ديدگاه مفسران شيعه
برخي از مفسران شيعه هم قائلند كه مجوسيان اهل كتاب هستند، مرحوم علامه طباطبائي در الميزان تصريح دارند كه مجوسيان داراي كتاب بوده‎اند. لكن در جاي ديگر احتياط مي‎كند و مي‎فرمايد: روايات هر چند مجوس را اهل كتاب خوانده كه لازمه‎اش آن است كه اين ملت نيز براي خود كتابي داشته باشد... لكن قرآن هيچ متعرض وضع مجوس نشده و كتابي براي آنها نام نبرده و كتاب اوستا كه فعلا در دست مجوسيان است نامش در قرآن نيامده... و كلمه اهل كتاب هر جا در قرآن ذكر شده مراد از آن يهود و نصاري است كه خود قرآن براي آنان كتابي نام برده كه خداي تعالي براي ايشان نازل كرده است.جمعي از بزرگان و فقها از روي مدارك معتبر مجوس را اهل كتاب دانسته‎اند. همچنين علامه طباطبايي در تفسير آيه شريفه «انما انت منذر و لكل قوم هاد» (رعد/ ۷) مي نويسند: «از اين آيه شريفه بر مي آيد كه زمين هيچ وقت از هدايتگري كه مردم را به سوي حق هدايت كند خالي نمي شود. يا بايد پيغمبري باشد و يا هادي ديگري كه به امر خدا هدايت كند». نسبت پيامبر به هادي را نسبت علت محدثه به علت مبقيه دانسته اند؛ يعني پيامبر، شريعت را مي آورد و هادي، نگهدارنده و پيش برنده آن است.
شيخ طوسي در كتاب خلاف مي‎نويسد: المجوس كان لهم كتاب ثم رفع عنهم... دليلنا اجماع الفرقه و أخبارهم. بنابر آنچه گذشت جاي شك و ترديد باقي نمي‎ماند كه مجوس از نظر فقها و صاحب نظران يا به طور مسلم اهل كتابند يا لااقل محتملا اهل كتاب بوده‎اند. اما اين‎كه آيا پيامبر مجوس همان زرتشت است يا خير؟ در اين مسئله اختلاف است آنچه معروف و مشهور است آن است كه اكثر محققين و مورخين بر اين عقيده‎اند كه زرتشت همان پيامبر مجوس است و هر جا سخن از قوم مجوس كرده‎اند زرتشت را قرين آن كرده‎اند و ادعا كرده‎اند كه بنيان‎گذار اين دين و پيغمبر اين آئين، زرتشت بوده است، لكن برخي ديگر از محققين به اين نظريه به ديده شك نگريسته‎اند و حتي منكر اين شده‎اند كه پيامبر مجوسيان زرتشت بوده است بلكه اولا زردشتيان فرقه‎اي كوچك از مجوسيان بوده است چنانكه برخي گفته‎اند مجوسي‎ها به چهار فرقه تقسيم شده‎اند:
1. كيومرثيه 2. زروانيه 3. مسخيه 4. زردشتيه.
پس زردشت بنيان‎گذار آئين مجوس و پيامبر همه مجوسيان نبوده است.
ثانيا: بر فرض وجود چنين شخصيت تاريخي، او به عنوان يك مصلح و اصلاح‎گري در دين قوم خود كه يك سري آئين و مراسم و عقائدي را وارد كرده است مي‎باشد. اما چنانكه گفتيم اكثر كارشناسان معتقدند كه زردشت پيامبري بوده و داراي كتابي لكن همچون اديان ديگر دين و آئين آن با گذشت زمان دستخوش تحولات و انحرافاتي و تحريفاتي شده است.

Plain text

  • تگ‌های HTML مجاز:
  • آدرس صفحات وب و آدرس‌های پست الکترونیکی بصورت خودکار به پیوند تبدیل می‌شوند.
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
12 + 4 =
*****