اتقان صنع يعني چه؟ آيا برهاني به اين اسم داريم كه بتواند وجود خدا را اثبات كند؟
پاسخ:
براي شناخت خداي متعال، راه هاي فراوان و گوناگوني وجود دارد كه در كتاب هاي مختلف فلسفي و كلامي و بيانات پيشوايان ديني و نيز در متن كتاب هاي آسماني به آن ها اشاره شده است.
اين دلايل و براهين از جهات مختلفي با يكديگر تفاوت دارند مثلا در بعضي از آنها از مقدمات حسي و تجربي استفاده شده در حالي كه بعضي ديگر از مقدمات عقلي محض، تشكيل يافته اند.
و بعضي مستقيما در صدد اثبات خداي حكيم هستند در صورتي كه بعضي ديگر تنها موجودي را اثبات مي كنند كه وجودش مرهون موجود ديگري نيست (واجب الوجود) و براي شناختن صفات او مي بايست براهين ديگري اقامه كرد.(1)
يكي از ساده ترين راه هاي خداشناسي، تأمل در نشانه هاي خدا در جهان، و به تعبير قرآن كريم «تفكر در آيات الهي» است گويي هر يك از پديده هاي جهان در زمين و آسمان و در وجود انسان، نشاني از مقصود و مطلوب آشنا دارد و عقربه دل را به سوي مركز هستي كه هميشه و در همه جا حضور دارد هدايت مي كند.
حال مي خواهيم بدانيم منظور از اتقان صنع چيست و آيا از اين طريق مي توان وجود خداوند متعال را اثبات كرد؟
در كتب لغت اتقان را به «محكم بودن، كمال، درستي» معنا كرده اند و درباره صنع بايد گفت يعني هر آنچه خلق شده است به عبارت بهتر ما سوي الله.(2)
همان طور كه قرآن كريم مي فرمايند: مجموعه عالم طبيعت داراي انسجام و اتصال شگفت آوري است كه هيچ خلل و ناهماهنگي در آن ديده نمي شود،(3) دانشمندان علوم مختلف نيز صراحتا به اين مطلب اذعان كرده اند و هر چه علوم بشري تكامل پيدا كند به اين انسجام و اتصال هدفدار بيشتر پي مي برند.
و با ديدن اين هماهنگي و انسجام هر شخصي، پديدآورنده اين عالم را حكيمي، عليم و مدبّر مي داند، و گويند حكيم كسي است كه اعمالش از روي علم و تدبير و داراي انسجام و استحكام است.
اين استحكام و اتقان، نشانگر آفريننده اي عليم است كه علم به ظاهر و باطن موجودات دارد چرا كه او نه تنها خالق ماديات است خالق مجرّدات نيز مي باشد.
اوست كه بين جسم انسان (كه مادي است) و روح او (كه مجرد است) هماهنگي و علقه ايجاد كرده است، در صورتي كه اين دو (جسم و روح) هيچ سنخيتي با هم ندارند، يكي فنا پذير و محدود است و ديگري باقي و در حال رشد و تكامل مي باشد و اوست كه انسانيت انسان را درست مي كند.
اهل بيت ـ عليهم السلام ـ نيز در مورد اتقان صنع الهي فرمايشاتي دارند كه موجب ارشاد به سوي خداي حكيم و عليم مي باشند از جمله امير المومنين ـ عليه السلام ـ در نهج البلاغه(4)..
همان طور كه در ابتداء مطلب گفته شد بعضي از براهين اثبات وجود خدا فقط چند صفت از صفات الهي را اثبات مي كنند و براي بقيه آن صفات بايد به براهين ديگر رجوع كرد.
برهان اتقان صنع نيز فقط بعضي صفات از جمله حكيم، عليم و قدير و مدبّر بودن الهي را اثبات مي كنند كه براي صفات ديگر خداوند متعال به براهين ديگر بايد رجوع كرد.
نكته قابل توجه اينكه در كلام متكلمين اسلامي برهاني به نام برهان اتقان صنع ديده نمي شود و اكثرا اين بحث را در ضمن برهان نظم آورده اند.
پاورقی:
1. ر.ک: مصباح يزدي، محمد تقي، آموزش عقايد، تهران، سازمان تبليغات اسلامي، چاپ چهارم، 1379ش، ص49 ـ 53.
2. ر.ک: فرهنگ بزرگ جامع نوين، ترجمه المنجد، تهران، کتاب فروشي اسلامي، چاپ بيست و سوم، 1377ش، ص188 و ص1079.
3. ملک : 3، نمل : 88.
4. خطبه : 91.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات