فردوسی؛ پدر زبان فارسی و دلباخته‌ی حکمت اسلامی

رهروان ولایت - شناخت شخصیت‌های تاریخی و بزرگ یک ملت و تلاش برای شناساندن آن به نسل نو و جوان، حرکتی مهم و تاثیرگذار است که با برکات و ثمرات فراوانی نیز همراه خواهد بود. از جمله اینکه، وقتی عظمت شخصیت یک فرد به جامعه شناسانده شود، به‌طور طبیعی و خودکار، فکر و اندیشه‌ی او هم در میان افراد جامعه، از احترام خاصی برخوردار خواهد شد و همین احترام، کمک می‌کند تا آن فکر و اندیشه، در جامعه، جاری شده و همگان را بهره‌مند سازد.
احساس شخصیت و بزرگی در میان آحاد افراد جامعه هم از دیگر ثمرات شناساندن شخصیت‌های شاخص و بزرگ در یک ملت است. ملتی که پیشینه‌ی خود را سرشار از افکار عالی و ایده‌های ناب ببیند هرگز تن به هرزگی اخلاقی و وابستگی فرهنگی نخواهد داد و تمام تلاش خود را برای حفظ و ارتقای فرهنگ دیرین و کهن خود، انجام می‌دهد.
«حکیم ابوالقاسم فردوسی» (۳۹۷-۳۱۹ ه.ش) از جمله مردان شخیص و حکیم سرزمین و تمدن بزرگ ایران اسلامی است. بزرگ‌مردِ عرصه‌ی ادبیات و حکمت الهی که در زمره‌ی عالمان دینی و شخصیتی سرشار از معارف ناب اسلامی بود که نقش بزرگی در محافظت و ترویج اسلام عزیز و مذهب حقه‌ی تشیع داشته است. «شاهنامه‌» به‌عنوان برجسته‌ترین و معروف‌ترین اثر «حکیم فردوسی» از جایگاه متین و محبوبی در میان نخبگان علمی و حتی آحاد مردم عادی برخوردار است. «اگر کسى به شاهنامه نگاه کند، خواهد دید که یک جریانِ گاهى باریک و پنهان و گاهى وسیع، از روح توحید، توکل، اعتماد به خدا و اعتماد به حق و مجاهدت در راه حق در سرتاسر شاهنامه جارى است. این را مى‏‌شود استخراج کرد، دید و فهمید.»[1] نگاهی محققانه به داستان‌ها و شخصیت‌های موجود در «شاهنامه» نشان از آن دارد که تکیه و تاکید فردوسی، بر حکمت الهی و اسلامی بوده است. مثلا «فردوسى آن وقتى که از اسفندیار تعریف مى‏‌کند، روى دیندارى او تکیه مى‏‌کند. مى‏‌دانید که اسفندیار یک فرد متعصبِ مذهبىِ مبلغ دین بوده که سعى کرده پاکدینى را در همه جاى ایران، گسترش بدهد. تیپ اسفندیار، تیپ حزب‏‌اللهى‏‌هاى امروز خودمان است؛ آدم خیلى شجاع و نترس و دینى بوده است؛ حاضر بوده است براى حفظ اصولى که به آن معتقد بوده و رعایت مى‏‌کرده، خطر بکند و از هفت‏‌خان بگذرد و حتى با رستم، دست و پنجه نرم کند. وقتى شما شاهنامه را مطالعه مى‏‌کنید، مى‏‌بینید که فردوسى روى این جنبه‏‌ی دیندارى و طهارت اخلاقى اسفندیار تکیه مى‏‌کند.»[2]
همین ویژگی‌های فردوسی و همین تاکیدهای او بر مبانی اسلامی و موازین دینی، سبب شده است تا شخصیت‌های بزرگ، ایشان را مورد تجلیل و تکریم قرار دهند. کلام آیت‌الله جوادی‌آملی در این زمینه، خواندنی است: «فردوسی از بزرگان شیعه است. آن روزی که بردن نام حضرت امیر (علیه‌السلام) جرم نابخشودنی بود این بزرگوار به صراحت گفت: «درست این سخن گفتِ پیغمبر است / که من شهر علمم علیَم در است». آن روز خیلی سخت بود کسی نام حضرت را ببرد.»[3]
جامعه‌ی دینی ایران، از دیرباز نشان داده است که نسبت به آثار مروّج دین خدا، اقبال و علاقه‌ی زیادی دارد و اساساً تا چیزی در مسیر خدا و رضایت خدا نباشد نمی‌تواند به‌طور دائمی و همیشگی، در میان این ملت، جایگاه رفیع و محترمی داشته باشد. «شما خیال مى‏‌کنید که اگر در شاهنامه‏‌ی فردوسى، چیزى برخلاف مفاهیم اسلامى وجود داشت، این‏قدر در جوامع اسلامى جا مى‌‏افتاد؟ شما مى‏‌دانید که در این نسل‌هاى گذشته، مردم ما چه‏‌قدر دینى بوده‏‌اند. در کدام خانه و کدام ده و کدام محله، شاهنامه نبود یا خوانده نمى‏‌شد؟ همه‌جا مى‏‌خواندند و منافاتى هم با مفاهیم اسلامى نمى‏‌دیدند.»[4]
نگارنده‌ی این سطور، افتخار می‌کند که توانسته است مطلبی را -در حدّ توان- در جهت شناساندنِ یکی از مفاخر تاریخ ایران و اسلام، ارائه کند و امیدوار است تا نسل جوان کنونی ما با شناخت عمیق خود از چنین سرمایه‌های بزرگی، هم به ترویج حکمت آنان بپردازد و هم با افتخار به پیشینه‌ی گرانقدر خود، از تهاجم فرهنگی در امان بماند. پایان بخش این نوشته، جملات بلند دیگری است در تجلیل از مقام «حکیم ابوالقاسم فردوسی»:
«بله من موافقم که از «فردوسى» تجلیل شود، شاهنامه تحلیل شود و حکمت فردوسى استخراج گردد تا همه بدانند که این حکمت، اسلامى است یا غیراسلامى. این بزرگداشتى هم که برگزار شد ... فردوسى باید هم بزرگ شود. فردوسى در قله است[5] فردوسى، خداى سخن است؛ او زبان مستحکم و استوارى دارد و واقعا پدر زبان فارسى امروز است؛ او دلباخته و مجذوبِ مفاهیم حکمت اسلامى بود»[6]

پی‌نوشت:
1- امام خامنه‌ای، بهمن 1381
2- امام خامنه‌ای، اسفند 1370
3- این بیانات در ضمن درس تفسیر آیت‌الله جوادی‌آملی در مسجد اعظم قم و در فروردین 1391 ایراد شده است.
4- امام خامنه‌ای، اسفند 1370
5- امام خامنه‌ای، بهمن 1381
6- امام خامنه‌ای، اسفند 1370