چکیده: یکی از اصلی‌ترین نقش‌ها را در تربیت فرزند مادر ایفا می‌کند و همین مسئله در زندگی قمر منیر بنی هاشم حضرت ابوالفضل‌العباس علیه‌السلام به وضوح نمایان است که اگر چه پدری چون علی مرتضی علیه‌السلام در تربیت او نقشی بی‌بدیل داشته‌است ولی هیچ‌گاه نمی‌توان از نقش مادری چون ام‌البنین سلام‌الله‌علیها گذشت و آن را نادیده گرفت و از تاثیرات آن سخنی به میان نیاورد.
وقتی زندگی حضرت عباس را به نظاره می‌نشینیم پرفروغ‌ترین لحظات آن را در کربلا و در کنار سیدالشهداء مشاهده می‌نماییم آن‌جایی که در سخت‌ترین لحظات که همه آشفته و حیران می‌شوند و در تصمیم‌گیری‌ها دچار اختلال می‌گردند آن‌قدر ثابت قدم و استوار می‌ماند که نه تنها پناهی برای اهل‌بیت حضرت اباعبدالله است که یاور و پشتیبانی بی‌همتا برای خود حضرت نیز می‌شود.
اوج انسانیت را عباس علیه‌السلام به نحوی در کربلا به نمایش می‌گذارد که اگر تمامی تاریخ بر این سفره بنشینند و از آن بهره ببرند نمی از یم آن را نتوانسته‌اند برگیرند.
اگر بخواهیم سخنی در این زمینه به زبان بیاوریم که چه شد که عباس‌بن‌علی به این قله دست‌نایافتی دست پیدا کرد، فارغ از جذبه‌های قدسی امامش که او را مدهوش خود ساخته بود در لابلای بیانات امامان معصوم علیهمالسلام خصوصا امام علی‌علیه‌السلام می‌توان به مولفه‌های تربیتی زندگی او که در دامان مادری نمونه درس ادب و وفاداری را در کنار شجاعت مثال‌زدنی آموخته بود اشاره کرد و قدری از این بحر عمیق توشه برچید.
گاهی این سوال می‌شود که چرا در نسل و ذریه یک امام فرزندی این‌گونه می‌درخشد و در مقابل (ولو به تعداد اندک) فرزندانی نیز پیدا می‌شوند که کارنامه آن‌چنان درخشانی ندارند؟
در کنار عوامل مختلفی که می‌توان برای این مسئله پیدا کرد قطعا یکی از مهم‌ترین آنها نقش مادر است که باید بدان پرداخته شود. یک فرزند اگر بخواهد به درستی مسیر تربیتی خود را بپیماید نیازمند مادری است که او را در این مسیر از همان لحظه آغازین وجود و تشکیل نطفه، همراهی کند که ما در اینجا برای نمونه به دو حدیث اشاره می‌کنیم:
1.امام صادق درباره نقش مادر در تربیت فرزند آن‌قدر تاکید دارند که آن را به عنوان حقی از جانب فرزند به گردن پدر می‌نهند و می‌فرمانید:«تَجِبُ لِلْوَلَدِ عَلَى وَالِدِهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ اخْتِيَارُهُ لِوَالِدَتِه...[1]؛ سه چیز برای فرزند به گردن پدر است، انتخاب مادر خوب برای او ...»
2.در جنگ جمل زمانی که محمدبن‌حنفیه در مواجهه با نیزه‌ها توقف کرد امام علی علیه‌السلام به سمت او آمد و و با غلاف شمشیر به او زد و فرمود:«أدركك عرق من أمك[2]، رگی از مادرت در تو تاثیر گذاشته است.»
با توجه به مطالبی که در باب تاثیر مادر و نقش او در تربیتِ درستِ فرزند اشاره شد، وقتی به زندگی حضرت عباس علیهمالسلام نظر می‌اندازیم می‌بینیم مولای متقیان علی علیه‌السلام از همان ابتدا برای تربیت شیر مردی چون عباس‌بن علی علیه‌السلام تمام این موارد را مد نظر قرار داده است و از همان ابتدا در انتخاب مادر برای تربیت چنین فرزندی دقت کرده و سرمایه‌گذاری نموده است. علی‌علیه‌السلام به عقیل برادر خود فرمود:"برایم همسری انتخاب کن که فرزندانی شجاع و دلیر بزاید."عقیل به جستجو پرداخت و نهایتا دختری از قبیله بنی کلاب را به امام علیه‌السلام پیشنهاد کرد و گفت:"با این دختر که از قبیله بنی کلاب است، ازدواج کن. زیرا که در میان اعراب شجاع‌تر از پدران او سراغ ندارم."[3]
قمر منیر بنی‌هاشم علیه‌السلام در دامان این مادر بزرگ شد و شجاعت‌ها و دلاوری‌های پدر و امامش را در دامان همین مادر تثبیت کرد؛ به گونه‌ایی که شنیدن نامش دل هر دلاور و جنگ‌آوری رابه لرزه در می‌آورد و توان رویارویی مستقیم با عباس علیه‌السلام را از او می‌ربود.
از دیگر نکات تربیتی حضرت عباس علیه‌السلام می‌توان به ادب او اشاره کرد که آن را نیز از مادر بزرگوارش به ارمغان دارد. کتاب "مادر فضیلت‌ها(زندگی‌نامه ام‌البنین)"درباره ادب ام‌البنین علیهاسلام می‌نویسد:«ام البنين عليهاسلام به خانه علي عليه السلام آمد، ولي هيچ‌گاه نخواست جايگاه زهرای اطهر عليهاالسلام را جست وجو كند؛ زيرا مي‌دانست قطره در برابر دريا توان خودنمايي ندارد. او نخست، نام خود را تغيير داد تا فرزندان زهرا با شنيدن نام مادرشان ناراحت نشوند و احساس نكنند كسي جانشين مادرشان شده است. ايشان با عشق و محبت و خدمت به فرزندان زهرا عليهاالسلام، كانون گرم خانه را گرمتر و پرفروغتر كرد. عباس عليه السلام به دنيا آمد. ام‌البنين عليهاسلام كام فرزند دلبندش را با عشق به اهلبيت عليهم‌السلام گرفت.»[4]
و این‌گونه بود که نمونه‌ایی از انسان کامل در حضرت ابوالفضل‌العباس به سبب تربیت درست یک مادر متبلور گردید و در آن زمانی که همه پشت اسلام و امام بر حق آن را خالی گذاشتند یک‌تنه به یاری او برخواست و پشت و پناه اهل‌بیت سیدالشهداء شد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت
1.تحف العقول عن آل الرسول صلى الله عليه و آله، 1جلد، ص322، جامعه مدرسين - قم، چاپ: دوم، 1404 / 1363ق.
2.بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار (ط - بيروت)، 111جلد، ج42، ص98، دار إحياء التراث العربي - بيروت، چاپ: دوم، 1403 ق.
3.قصه کربلا، ص 544، پاورقی 1 و تنقیح المقال، ج 3، ص 70، از فصل نساء.
4.مادر فضيلت ها، فصل چهارم، بخش اول:ام‌البنین و فرزندان فاطمه علیه‌السلام، انتشارات مركز پژوهش‌هاى اسلامى صداوسيما، نوبت چاپ: اول / 1382