داستان کشف حجاب و سوغات ترکیه

یکی از پلیدترین توطئه‌های دشمنان اسلام در تاریخ معاصر، توطئه «کشف حجاب» است. «رضا خان» که با طرح کودتای سوم اسفند 1299 و با حمایت و هدایت انگلیسی‌ها بر سر کار آمد، درصدد اجرای برنامه اسلام‌زدایی و جای‌گزینی ارزش‌های لیبرالیستی در جامعه بود و از مهم‌ترین جلوه‌های این طرح، پدیده کشف حجاب بود.
جهت آماده ساختن زمینه کشف حجاب، مجلس، در ششم دی ماه 1307 قانون متحدالشکل نمودن لباس را تصویب کرد که بر اساس آن، پوشیدن کت و شلوار و کراوات و کلاه فرنگی برای مردان، الزامی شد. تلاش‌های رضا خان باعث شد تا عده‌ای از زنان غرب‌زده، به ویژه زنان درباری و دولت‌مردان، به صورت بی‌حجاب یا بدحجاب، در مجامع و معابر عمومی ظاهر شوند.

در سال 1313 رضا خان عازم ترکیه شد و با مشاهده تغییراتی که رژیم لائیک ترکیه به رهبری مصطفی کمال آتاتورک در جهت غربی کردن جامعه مسلمان ترکیه اجرا کرده بود، تحت تاثیر قرار گرفته و شدیدتر از گذشته در راستای اسلام‌زدایی و به ویژه حجاب‌زدایی گام برداشت. مسافرت رضاخان به تركيه جدای از آن‌كه فصل جديدی در مناسبات دو كشور گشود، تغييرات عميقی نيز در روحيات و سياست‌های رضاخان به خصوص درباره زنان و حجاب آنان به وجود آورد.

مستشارالدوله سفير ايران در تركيه، تأثيرپذيري رضاخان از بی‌حجابی زنان تركيه را چنين توضيح داده است: «شبی پس از پايان ضيافت رسمی باشكوه، وقتی رضاشاه به عمارت حزب خلق كه محل اقامت او در آنكارا بود مراجعت كرد، تا پاسي از شب نخوابيد... چشمان شاه متوجه من شد كه در گوشه تالار ايستاده بودم، گفت: صادق، من تصور نمی‌كردم ترك‌ها تا اين اندازه ترقی كرده و در اخذ تمدن اروپا جلو رفته باشند. حالا می‌بينم كه ما خيلي عقب هستيم مخصوصاً در قسمت تربيت دختران و بانوان؛ ... فوراً بايد با تمام قوا به پيشرفت سريع مردم مخصوصاً زنان اقدام كنيم».[1]

رضاخان كه تحت تأثير بی‌حجابی زنان تركيه قرار گرفته بود، اين مساله را يك سال و اندی پس از سفر خود به تركيه در آذر 1314 به «مجمود جم» رئيس‌الوزرا چنين بازگو کرد: «نزديك دو سال است كه اين موضوع «كشف حجاب» سخت فكر مرا به خود مشغول داشته است، خصوصاً از وقتی‌كه به تركيه رفتم و زن‌های آن‌ها را ديدم كه «حجاب» را دور انداخته و دوش به دوش مردهای‌شان در كارهای مملكت به آن‌ها كمك می‌كنند، ديگر از هر چه زن چادری‌ست بدم آمده است. اصلاً چادر و روسری دشمن ترقی و پيشرفت مردم است».[2]

بس از آن بود که بخش‌نامه كشف حجاب جهت تصويب رضاخان در تاريخ 27 آذر 1314 از طرف رئيس‌الوزرا به دربار فرستاده شد تا در اول دی‌ماه سال جاری دستور العمل اجرای غير رسمی قانون كشف حجاب به تمام کشور ارسال گردد. رضاخان در روز هفدهم دی‌ماه 1314 براي اعطای گواهينامه فارغ‌‌التحصيلان به دانش‌سرای عالی رفته بود و ملكه ايران و دختر بزرگش بدون حجاب بودند و لباس‌های اروپايی به تن كرده بودند، طي نطقی از كشف حجاب سخن گفت و فردای آن روز، بر سر كردن چادر در خيابان‌های تهران ممنوع شد و دولت و ساير دستگاه‌های اجرائی در كشور موظف گرديدند، براي پيش‌برد اين طرح در ولايات مختلف بكوشند. به همين منظور از اقدامات تبليغاتی و تظامی در حد وسيعی بهره‌گيری شد و حتی مسئولين در بسياری از موارد، كاربرد قوه قهريه را نيز در اولويت قرار دادند.[3]

در مقابل این اقدام رضاخان، اعتراضات علما و روحانيون و مخالفت‌های گسترده‌ی مردمی را نيز در سراسر كشور و در شهرهايی نظير قم، اصفهان و شيراز در پی داشت كه مهم‌ترين نمونه آن قيام بزرگ مسجد گوهر شاد مشهد بود. اگر چه با انتشار خبر قيام گوهرشاد، مقدمات اعتراض اجتماعی وسيعی فراهم شد،‌ اما این اعتراض‌ها موجب شد تا رضاخان مصمم به اجرای كشف حجاب و خشونت بیشتری گردد.

اگر چه پس از سقوط رضاخان قاعده يكسانی در خصوص كشف حجاب و اتحاد شكل لباس وجود نداشت، اما افكار عمومی، مقامات را به عقب نشينی درباره کشف حجاب واداشت. به عنوان نمونه می‌توان به استعلام وزير كشور از نخست‌وزير در تاريخ 1/10/1322 اشاره نمود كه طي آن به صراحت از عقب‌نشيني اجباری دولت در قبال كشف حجاب سخن به ميان آمده است.[4]

در نتیجه: رضاخان از سویی تحت تأثیر بی‌حجابی زنان ترکیه قرار گرفته بود و آن را موجب پیشرفت جامعه می‌دانست و از سویی دیگر بی‌دینی و عدم تقید به مسائل شرع او را واداشت تا به این عمل زشت کشف حجاب اقدام کند.
........................................................................................

برای مطالعه بیشتر به کتب زیر مراجعه کنید:
1. داستان حجاب در‌ ایران‌ پیش‌ از انقلاب/ رسول جعفریان.
2. واقعه کشف حجاب/ مرتضی جعفری.

پی‌نوشت‌
[1]. حسين مكي، تاريخ بيست ساله ايران، ج ششم، تهران: ناشر، 1362، ص157.
[2]. مهدي صلاح، كشف حجاب، زمينه‌ها، پيامدها و واكنش‌ها، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي سياسي، 1384، ص118.
[3]. حكايت كشف حجاب، تهاجم فرهنگي غرب و كشف حجاب، تهران، موسسه فرهنگي قدر ولايت، 1378، ص25.
[4]. مرتضي جعفري، واقعه كشف حجاب، تهران، سازمان مدارك فرهنگي انقلاب اسلامي و مؤسسه پژوهشي و مطالعاتي فرهنگي، 1371، ص459.