دانش بدون ايمان سرچشمه همه گناهان است؟

آيا اين حديث از حضرت رسول اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ است كه: ((دانش بدون ايمان سرچشمه همه گناهان است؟)) آيا اين كلام كه يك ساعت تفكر بهتر از هفتاد ساعت عبادت است حديث است ؟

پاسخ:

در پاسخ به سوال اول بايد گفت: كه چنين حديثي از پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ در منابع روايي و غيره وجود ندارد و در مورد منشاء بودن علم براي گناهان، قطع نظر از حديث بودن يا نبودش، بايد گفت دانش في حد ذاته نمي تواند ريشه گناهان باشد زيرا علم ابزار است و بستگي دارد به اين كه انسان از آن چگونه استفاده كند، مَثَل علم مَثَل چراغ است كه اين چراغ اگر در دست دزد بيفتد براي گزيده تر بردن كالا و ارتكاب بيشتر گناه نقش مؤثري خواهد داشت چنان كه امروزه مي بينيم بشر پيشرفت هاي بي سابقه اي در امور مادي و به خصوص اسلحه سازي كرده است به گونه اي كه با محصول دانش و فكر خود يعني سلاح هاي اتمي و با فشردن يك دكمه. مي تواند اين كره خاكي را بر سر خود خراب كند و از آن جهنمي بسازد كه از اين جهت مي توان ادعا كرد ممكن است بزرگ ترين گناهان با ابزار «دانش» تحقق يابد در عين حالي كه انسان مي تواند از دانش خود در جهت خدمت به خلق استفاده كند و علمش را با ايمان به خدا جهت دهي كند به گونه اي كه گذشته از تأمين سعادت اخروي، مي تواند همين دنيا را براي خود و هم نوعان خود گلستان نمايد. بنابراين علم و ايمان در كنار يكديگر براي آدمي لازم و هر دو متمم و مكمل همديگر است چون علم، زيبايي فكر و انديشه انسان و ايمان زيبايي روح و باطن او است.
اما در پاسخ به بخش ديگر سؤال فوق بايد گفت: تفكر از اموري است كه در روايات فراواني عبادت شمرده شده است.
1. امام هشتم علي بن موسي الرضا ـ عليه السلام ـ فرموده است: «ليس العبادة كثرة الصلوة و الصوم انما العبادة التفكر في امر الله عزوجل، عبادت به نماز و روزه بسيار نيست، همانا عبادت به تفكر در كار خداي عز وجل است».(1)
2. نيز در روايتي از امام صادق ـ عليه السلام ـ مي خوانيم كه:(( تفكر ساعة خير من عبادة سنة، يك آن تفكر از يك سال عبادت برتر است.))(2)
3. بنان بن عباس از جعفر بن أبان از حسين كرخي از حسن صيقل از امام صادق ـ عليه السلام ـ از رسول اكرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ روايت كرده است كه حضرت مي فرمايد:
«تفكر ساعة خير من قيام ليلة . يك لحظه تفكر از شب تا به صبح عبادت كردن بهتر است.))(3)
4. نيز بدون ذكر سلسله سند از امام علي ـ عليه السلام ـ روايت شده كه حضرت فرموده است: «تفكر ساعة خير من عبادة سبعين سنة . يك لحظه تفكر برتر از هفتاد سال عبادت است)).(4)
اين روايات و امثال آنكه در آنها روي عدد خاصي از قبيل شصت، هفتاد و... تكيه شده، از نظر سندي معتبر نيست زيرا يا مرسل هستند و سلسله سند اصلا ندارد و يا اگر هم سلسله سند دارد راوي يا راوياني كه در سند آمده اند مجهول اند و علماي رجال از آنان اصلا نامي نبرده اند، مثل راوي چهارم، سوم و دوم كه در سلسله سند روايت سوم آمده است(5) و يا گفته اند مجهول مي باشند(6) نظير روايت شماره سوم.
ولي اهميت و عظمت تفكر از نظر قرآن و روايات بر كسي كه با قرآن آشنايي داشته باشد پوشيده نيست زيرا كمتر صفحه قرآن را مي بينيم كه در آن سخن از تعقل، تفكر و تدبر به ميان نيامده باشد و دليل اين اهتمام و ترغيب قرآن و روايات به تفكر اين نكته است كه اگر انسان در امر خدا و نظام عالم خلقت و... فكر كند و به ربوبيت خدا در حد توان بينديشد و بفهمد كه خدا كمال محض و جمال مطلق است و هرجمال و كمالي در جهان صرفا آيه و نشانه اي از خدا دارد و بفهمد كه خدا غني محض است و ديگران فقير و محتاج او هستند ياايهاالناس انتم الفقراء...(7). آنگاه به حقيقت عبادت پي مي برد از اين جهت تفكر كه عبادت علمي است عبادت بدني و عملي (نماز، روزه و هر كار خيري..) را به دنبال دارد، آن عبادت اصل و اين عبادت فرع است، آن ريشه و اين شاخه و برگ است و طبيعي است كه اصل مقدم بر فرع و ثمره است و از سوي ديگر كميت و كيفيت عبادت عملي نيز به كميت و كيفيت عبادت علمي و شناخت انسان از خدا بستگي دارد هر چه تفكر عميق تر و بيشتر باشد عبادت عملي با كيفيت تر و بيشتر خواهد شد.(8)

پاورقی:

1. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، اسوه، چاپ سوم، 1375ش، ج4، ص176.
2. میرزا نوری، المستدر ک الوسایل، مؤسسة آل البیت، ج11، ص183.
3. شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، بیروت، دارالفکر، ج15، ص197.
4. جزایری، سید نعمت الله، نور البراهین، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، 1417ق، ج1، ص79.
5. نمازی شاهرودی، علی، مستدرک علم رجال الحدیث، ناشر ابن المؤلف، بی تا، ج2، ص66 و ص83 و 134.
6. الجواهری، محمد، المفید من معجم رجال الحدیث، قم، مکتبة المحلاتی، چاپ دوم، 1424ق، ص140.
7. فاطر : 15.
8. ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فناي مقربان، قم، مرکز نشر اسرا، چاپ چهارم، 1386ش، ج2، ص417.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات